بررسی محاسن و معایب نظام متمرکز وغیر متمرکز برنامه درسی

 یکی از مسایل اساسی در نظام برنامه ریزی درسی، پاسخ به این پرسش است که تصمیمات برنامه های درسی باید توسط چه کسانی و در چه سطحی گرفته شود؟

متخصصان برنامه ریزی درسی، در پاسخ به این سؤال، سه نوع نظام برنامه ریزی درسی متمرکز، نیمه متمرکز و غیرمتمرکز را معرفی نموده اند. در نظام برنامه ریزی درسی متمرکز، معمولاً برنامۀ درسی را نهاد مرکزی تهیه می کند و مناطق و مدارس به اجرای وفادارنۀ آن ملزم می باشند.در نظام برنامه ریزی درسی نیمه متمرکز، سیاست ها و چارچوب ها را نهاد مرکزی تدوین می کند و بخشی از اختیارات به مناطق و مدارس واگذار می شود و نظارت و کنترل از سوی نهاد مرکزی اعمال می شود. در نظام برنامه ریزی درسی غیر متمرکز، تمامی اختیارات به سطوح پایین تر واگذار می شود و هر یک از واحدها آزادی و اختیار عمل دارند.
 

مزایای نظامهای متمرکز :

• وقتی مدیران عالی تصمیم های اساسی را اتخاذ می کنند، می توانند فعالیت های مختلف را هماهنگ کنند و میان نیازهای بخش های مختلف سازمانی تعادل ایجاد کنند.
• تمرکز می تواند هزینه ها را کاهش دهد زیرا تصمیمات اساسی ای که مدیران اتخاذ می کنند موجب می شوند تا منابع و فعالیت های سطوح پایین با یکدیگر تداخل پیدا نکنند.
• وقتی موقعیت بحرانی ایجاد شود، تمرکز اطمینان می دهد که مدیران با تجربه تصمیمات بزرگ را اتخاذ خواهند کرد و ملاحظات مهم را در نظر خواهند داشت.
• چون تصمیم‌گیری توسط عدّهٔ محدودی انجام می‌گیرد، تصمیم‌ها سریع‌تر گرفته می‌شوند.
• چون تصمیم‌های اتخاذشده در زمینه تهیه و تنظیم برنامه و مواد آموزشی بعد از تصویب، در تمام مدارس کشور قابل اجرا می‌باشند، مشکلات و مسایل اجرائی مشابه و معدودی وجود خواهد داشت.
• چون کتاب‌‌‌‌‌‌‌های درسی و مواد آموزشی برای تمام مدارس کشور به‌طور یکسان تهیه می‌گردد، در مخارج چاپ کتاب‌‌‌‌‌‌‌ها و تهیه و تنظیم مواد آموزشی صرفه‌جوئی به‌عمل خواهد آمد.
• تربیت و تأمین مدیران و معلمان برای مدارس کشور آسانتر است.
• چون همه استان‌‌‌‌‌‌‌ها و مناطق کشور از نظر مالی وابسته به مرکز هستند، از بودجه و امکانات مالی نسبتاً یکسانی بهره‌مند می‌گردند که این امر از دیدگاه کلی‌تر در ایجاد و حفظ وحدت ملّی مؤثر است.
• پوشش تعداد بیشتری از فراگیران
• ایجاد وحدت ملی
• ایجاد عدالت آموزشی برای همه مناطق

       مقـــالات مرتبــط :

 برنامه ریزی آموزشی چیست؟

 مبانی برنامه ریزی درسی

نکات مهم در برنامه ریزی درسی

برنامه ریزی درسی متوسطه

 آشنایی با مفهوم سازمان و مدیریت، انواع، وظایف و نقش سازمان و مدیر
 علوم تربیتی (مدیریت و برنامه ریزی آموزشی)

             

برخی از معایب نظام برنامه‌ریزی درسی (آموزشی) متمرکز :

۱- چون برنامه‌ها و مواد آموزشی به‌طور یکسان برای تمام مناطق کشور تهیه و تنظیم می‌شود، نیازها، شرایط و امکانات محلّی نادیده گرفته می‌شوند.
۲-  چون تصمیم‌گیری غالباً توسط افرادی انجام می شود که عملاً از محیط کلاس و مدرسه به دور هستند و با نیازها، شرایط و امکانات موجود در کلاس و مدرسه و منطقه آشنائی ندارند، بیشتر تصمیماتشان با نیازها، شرایط و امکانات موجود مطابقت نمی‌کند.
۳- درصورت وجود هرگونه نقص یا نقایصی در برنامه‌ریزی آموزشی یا محتوای کتب و یا ماهیت مواد آموزشی، ضرر و زیان شامل تمام مدارس کشور می‌گردد.
۴- مجریان برنامه‌های آموزشی به‌‌‌‌‌‌‌خصوص معلمان و مدیران در کلاس قادر نیستند که برنامه آموزشی محتوای کتاب‌‌‌‌‌‌‌های درسی یا لوازم و تسهیلات آموزشی را در راه پاسخگوئی به نیازها، شرایط و امکانات محلی تغییر بدهند.
۵- چون امکان تبادل‌نظر و ارائه نظرات اصلاحی و راه‌حل‌ها و پیشنهادها جهت رفع مشکلات و کمبودها و نقایص برنامه‌ها و مواد آموزشی از سطوح پائین‌تر به سطوح بالاتر وجود ندارد، برنامه های آموزشی از لحاظ کمی و کیفی تغئیر چندانی نمی‌کنند.
۶- چون از نظر مالی و اداری مدارس در هر منطقه کشور تابع مقامات مرکزی هستند، میزان آزادی عمل در برآوردن نیازهای محلی و حل و فصل مسائل مالی و اداری برای مجریان برنامه‌های آموزشی در محل بسیار کم است و در نتیجه می‌بایست اقدام به پیمودن مراحل اداری و کسب اجازه و ابلاغ دستور از مرکز نمایند.
۷- برنامه آموزشی، محتوای کتب درسی و ماهیت مواد و وسایل آموزشی معمولاً قبل از تصویب نهائی و ابلاغ به تمام مدارس کشور  در یک مدرسهٔ آزمایشگاهی اجرا، بررسی و آزمایش نمی‌شوند.
۸- عدم توجه به ویژگیهای مناطق مختلف کشور
۹- تناسب نداشتن برنامه ها با واقعیت ها
۱۰- انعطاف نداشتن در اجرای برنامه ها
۱۱- کاهش خلاقیت درمعلمان ودانش آموزان
۱۲- کاهش انگیزه در معلمان
 

حتما بخوانید: با مدیریت زمان در حرفه خود پیشرفت شگفت انگیزی داشته باشید! 

 

مزایای عدم تمرکز :

۱- عدم تمرکز برای مدیران سطح پایین تر امکان کسب تجربه در زمینه ی تصمیم گیری را فراهم می کند.
۲-  در سازمان غیر متمرکز، مدیران عالی با تصمیم های خود بار سنگینی بر دوش کسی نمی گذارند و به جای تاکید بر تصمیم ها، بر نتایجی که بر کل سازمان اثر دارد، تاکید می نمایند.
۳- سازمان های غیر متمرکز به تغییرات محیطی به سرعت پاسخ دهند، زیرا مدیران محلی با شرایطی که اختیار تصمیم گیری در آن را دارند، آشنا هستند و به جای آن که منتظر ابلاغ تصمیم ها از زنجیره ی فرماندهی باشند، در زمان مناسب تصمیم های ضروری اتخاذ می کنند
۴- توجه به ویژگیهای مناطق مختلف کشور
۵-  توجه به تفاوت های فرهنگی واجتماعی وجغرافیایی وآموزشی مناطق مختلف
۶- فراهم بودن فرصت مشارکت در تصمیم گیری ها برای مدیران ومعلمان و دانش آموزان
۷- افزایش انگیزه معلمان ودانش آموزان به دلیل دادن فرصت مشارکت به انها در تصمیم گیری ها
۸- تهیه برنامه ها بر اساس واقعیت و آنچه در محیط موجود است
۹- مبتنی بودن برنامه ها بر اساس تغییرات محیطی
 

مقالات ویــــــژه: 
مدیریت منابع انسانی
 برنامه ریزی در مدیریت
مدیریت اداری
مدیریت بحران
             

معایب عدم تمرکز:

۱- به علت تنوع امکانات انسانی و مادی در مناطق مختلف به ویژه امکانات علمی، فنی و اقتصادی، برخورداری همگان از امکانات آموزشی به صورت یکسان ممکن نخواهد بود. مناطقی که از امکانات مالی و انسانی بهتری برخوردارند، بهره وری بیش تری خواهند داشت و سرانجام، آموزشی طبقاتی پدید خواهد آمد که در آن فرصت های آموزشی متفاوت هستند.
۲- بر اثر دخالت مستقیم مردم و نظارت آنان در آموزش و پرورش منطقه، احتمال حضور و نفوذ گروه های متعدد محلی که شاید بعضا نیز ناصالح باشند، زیاد بوده و این دخالت آنها موجب می شود که دستگاه آموزش و پرورش خود وسیله ای برای تحقق اهداف آنان شود.
۳- تکیه و تاکید زیاد بر توجه به نیازمندی های محلی، خود ممکن است هدف های ملی و مقاصد کلی جامعه و کشور را تحت الشعاع اساسی قرار بدهد و منجر به تفرق در برنامه های درسی و فعالیت های آموزشی گردد.
۴- در شیوه ی غیر مرکزی به علت عدم تشابه برنامه و تفرقه در بهره وری از عناصر لازم فرهنگی ممکن است وحدت ملی و فرهنگی مورد ت تهدید قرار گیرد.
۵- پوشش تعداد کمتری از فراگیران
۶- افزایش هزینه ها
۷- امکان کمبود متخصصان برای برنامه ریزی ویژه مناطق
۸- محدود بودن دانسته های فراگیران به مناطق خود
 

اگر به دنبال پیشرفت چشمگیر در زمینه برنامه ریزی درسی هستید، دوره های زیر را از دست ندهید :

مدیریت افزایش کارایی کارکنان
 مدیریت هزینه های عمومی 
 روانشناسی مدیریت 

 خلاقیت و نوآوری در محیط کار 

مباحث مدیریت کیفیت مراکز آموزشی
مدیریت تحول
 تکنیک های مصاحبه و گزینش
 

نتیجه گیــــری :

با توجه به به مطالب ذکر شده درمورد معایب ومزایای دو نظام برنامه ریزی درسی متمرکز وغیر متمرکز میتوان به این نتیجه رسید که بهترین روش برنامه ریزی، نظام برنامه ریزی نیمه متمرکز باشد، چرا که هم میتوان از مزایای دو نظام دیگر استفاده نمود و هم معایب آنها را هم ندارد. به عبارت دیگر نظام نیمه متمرکز مابین دو نظام متمرکز وغیر متمرکز است.