باستان شناسی
باستان‌شناسی (به انگلیسی: archaeology) شاخه‌ای از علومِ اجتماعی است که به مطالعه یِ گذشته از طریقِ مدارکِ مادّی می‌پردازد.
مقدمه
رشته باستان شناسی در ایران زیر مجموعه رشته علوم انسانی به حساب می آید . البته از چند سال پیش دانشکده های هنر نیزاقدام به راه اندازی رشته باستان شناسی در مقطع کاردانی کردند اما به ناچار دانشجویانی که دراین مقطع و در دانشکده های هنر فارغ التحصیل شدند، بعد از یک دوره دیگر شرکت در کنکور سراسری می توانند تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی و در زیرمجموعه علوم انسانی ادامه دهند.
در رشته باستان شناسی دانشجویان بیش از ۱۳۰ واحد درسی را در زمینه های پیش از تاریخ (دوره های پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی)، دوره تاریخی و دوره اسلامی می خوانند.
برخی رشته باستان شناسی را با تاریخ یکی می دانند یا این که این رشته را کاملا مشابه رشته تاریخ به حساب می آورند اما در این باره باید تاکید کنم که این دورشته اگرچه مشابهت هایی باهم دارند اما یکی به حساب آوردن این دو هم اشتباه است.
رشته باستان شناسی تا یک مقطعی (تقریبا از زمانی که بشر توانست بنویسد) از برخی اطلاعات رشته تاریخ استفاده می کند اما همه آن را به کار نمی گیرد.
رشته تاریخ مجموع نوشته ها و آثار به جا مانده از گذشتگان را شامل می شود اما رشته باستان شناسی می باید خود به دنبال این آثار بگردد.
رشته تاریخ با توجه به آثار موجود به بحث می پردازد اما رشته باستان شناسی با توجه حتی گاه حدسیات به کاوش در زمین می پردازد . اگرچه همانطور که گفتم از اشاره هایی که برخی مورخین در کتاب های خویش کرده اند هم استفاده می کند که نمونه آن را در حفاری های بین النهرین می توان دید که باستان شناسان در اینجا کاملا از نوشته های تاریخی و بیشتر از آن از متون دینی استفاده کردند.
باستان شناسان با توجه به یافته هایی که در کاوش ها به دست می آید می باید فرهنگ و نحوه زندگی وحتی روابط اجتماعی گذشتگان را تدوین کنند.
تعریف و شرح
باستان شناسی از یک سو مسیر تاریخ را تعیین می کند و از سوی دیگر مادر تاریخ است. روشن کردن گذشته هر جامعه از جهت مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و یا مذهبی از اصول اساسی این رشته است. هدف از تحصیل در این رشته، تربیت نیروی متخصص و کارآمد برای بررسی و شناسایی آثار تاریخی و کاوشهای باستان شناسی در مناطق مختلف کشور، همچنین تامین کادرهای تحقیقی، فرهنگی و هنری سازمانی مربوط می باشد. رشته باستان شناسی در مقطع کارشناسی به مطالعه آثار باستانی سه دوره پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی می پردازد. دانشجویان در طی چهار سال با آثار باستانی دوران پیش از تاریخ ایران، بین النهرین و مصر و تمدن و فرهنگ اسلامی آشنا می شوند.
باستان‌شناس فردی است که در محل‌های باستانی کاوش می‌کند، یافته‌ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد و پس از تعیین ارزش مادی و معنوی و تخمین قدمت آثار، آنها را در بازارهای عتیقه به فروش می‌رساند.
در گذشته‌ای نه چندان دور، جامعه ما چنین دیدگاهی نسبت به باستان‌شناس داشت. در واقع مردم باستان‌شناس را با «عتیقه جمع‌کن» یا «عتیقه‌فروش» یکی می‌دانستند. کاری که بسیاری از شاهزادگان و درباریان دوره قاجار و پهلوی به عنوان یک سرگرمی ساده، برای کسب درآمد بیشتر انجام می‌دادند. اما در حقیقت باستان شناس یک تاجر یا عتیقه جمع‌کن نیست. بلکه یک محقق است؛ محققی که شواهد لازم را برای تحقیقات خود از طریق بررسی ، پژوهش و کاوش در نقاط مختلف جهان که روزی محل تردد، سکونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است، به دست می‌آورد و سعی دارد تا گذشته را براساس یافته‌های خود بازسازی کند. باستان‌شناسی از یک سو مسیر تاریخ راتعیین می‌کند و از سوی دیگر مادر تاریخ است. در واقع روشن‌کردن گذشته هر جامعه از نظر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا مذهبی بدون مراجعه به نظر باستان‌شناسان دشوار یا حتی غیرممکن است.
زیرشاخه ها و کاربرد
باستان شناسی در مقطع کارشناسی دارای گرایش و زیر شاخه خاصی نبوده و در طی دوره آموزشی چهار ساله کلیه درسها در هفت ترم ارائه می شود و یک ترم حفاری در محل ارائه داده می شود.
طی چند سال گذشته به طور متوسط درهرسال ۹۵نفر در رشته باستان شناسی پذیرفته شده اند. در ضمن رشته باستان شناسی در ایران تا مقطع دکترا تدریس می شود.
داشتن اطلاعات مناسب در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه و همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجویان این رشته ضروری به نظر می رسد.
باستان شناسی با کار و تلاش در گرمای کویر و در سرمای کوهستان و با تحمل سختیها و مشکلات بسیار همراه است . معروف است که می گویند باستان شناسی ۵۰ درصد روی زمین و ۵۰ درصد زیر زمین است.به همین دلیل باستان شناسی نمی تواند برای افراد علاقه مند به پشت میز نشینی رشته مناسبی باشد .
باستان شناس باید علاقه مند به کار در طبیعت باشد . یعنی اگر جوانی عاشق کاوش و جستجو و کشف مجهولات و نقاط تاریک تاریخ گذشته نباشد ، نمی تواند در این رشته موفق گردد.
کاربرد این رشته نیز از نام آن پیداست، این رشته در کشور ما که هنوز بسیاری از آثار تاریخی آن کشف نشده می تواند جایگاه مناسبی داشته باشد.
جهت ثبت نام در دوره آموزشی باستان شناسی بر روی تصویر فوق کلیک نمایید.
دوره غیر حضوری است و محتوای الکترونیکی در قالب CD یا DVD به آدرستان ارسال می گردد.
پس از پایان گواهی و مدرک معتبر دوره آموزشی باستان شناسی با قابلیت ترجمه رسمی دریافت می نمایید.
مشاوره رایگان: ۰۲۱۲۸۴۲۸۴ و ۰۹۱۳۰۰۰۱۶۸۸ و ۰۹۳۳۰۰۲۲۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۳۳۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۸۸۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۹۹۲۸۴
رشته باستان شناسی در ایران
تنها یک سال پس از تاسیس دانشگاه تهران ، یعنی در سال ۱۳۱۴ ، رشته باستان شناسی در دانشکده ادبیات دائر و بدین ترتیب تدرس علمی باستان شناسی در ایران آغاز شد . بدین ترتیب زمینه ساماندهی پژوهشهای باستان شناختی و اداره عملی آن در سطح کشور به وسیله فارغ التحصیلان ایرانی رشته باستان شناسی دانشگاه تهران فراهم آمد . باستان شناسی با دستیابی به راه حلهایی که انسان گذشته برای مسائل گوناگون یافته بود به ما امکان می دهد تا به کمک ابزار نوین کارآمد ترین پاسخ ها را برای مسائل مشابه امروزی بیابیم
با این تعریف، چه بسا بتوان رهیافت هایِ باستان شناختی را در مطالعه یِ پدیده هایِ امروزی نیز به کار بست. قلمرو باستان‌شناسی تمامِ گذشته را تا حال در بر می‌گیرد، چون تمامیِ وقایع بی درنگ پس از وقوع به جزئی از گذشته بدل می‌شود. باستان شناسان از بررسیِ خانه، کارگاه یا مدرسه‌ای نوساز اطلاعاتی کسب می‌کنند که دست کمی از اطلاعاتِ حاصل از بررسیِ یک غار یا پناهگاهِ دورانِ دیرینه سنگی یا بنایی رومی ندارد. منابعِ اطلاعاتیِ باستان‌شناسی از داده هایِ مادی (یا دیگرِ داده‌هایی) تشکیل می‌شود که به نحوی به انسان مربوط است و ما آنان را آثارِ فرهنگی می‌خوانیم.
واژه شناسی
واژه یِ انگلیسیِ archaeology از واژه یِ یونانیِ arkhaiologia به معنیِ بحث دربارهٔ یِ چیزهایِ قدیمی آمده است، اما امروزه معنایِ آن تغییر کرده و به پژوهش در زمینه یِ گذشته یِ انسان، بر اساسِ بقایایِ مادیِ باقی مانده از او، اطلاق می‌شود در واقع در یونان، در قرونِ اولیهٔ میلادی، اصطلاحِ archaeologist به گروهی از بازیگرانِ تئاتر اطلاق می‌شد که بر رویِ صحنه با حرکاتِ صامت افسانه هایِ باستانی را بازسازی می‌کردند. واژه یِ archaeology با مفهومِ امروزیِ آن را در قرن هفدهم ژاک اُبسن، طبیب و عتیقه بازِ اهلِ لیون، دوباره احیا کرد. او واژه یِ archaeography (باستان نگاری) را نیز مطرح کرد، اما این واژه مقبولِ مردم نیفتاد و واردِ مجموعه یِ واژگان نشد.
تاریخچه
قدیمترین مدرک مبنی بر به کارگیریِ آثارِ مادی برایِ مطالعه یِ گذشته هایِ دور به قرنِ ششم قبل از میلاد بازمی‌گردد، یعنی زمانی که فرمانروایی از بابل به حفاری در بناهایِ اداری دست زد تابه پیشینه یِ آنها پی ببرد. توکیدیدس، مورخِ یونانیِ دوره یِ کلاسیک، چنین عنوان کرد که گورهایِ جزیره یِ دِلُوس از آنِ اهالیِ کاریه است و نشان داد که ایشان زمانی این جزیره را در اختیارِ خود داشته‌اند. رومیان آثارِ باستانی را مرمت کردند و به نمایش گذاشتند و مردم با آگاهی از این که این آثار یادمان هایِ گذشته است به دیدنِ آنها می‌شتافتند. در قرنِ چهارم، سنت هلنا در محلی که عیسی مسیح به صلیب کشیده شده بود حفاری کرد تا آثارِ این واقعه را بیابد. در صدرِ مسیحیت و در قلمرو امپراتوریِ بیزانس مردم به یافتنِ بقایایِ مادیِ مسیحیان و رومیان علاقه یِ فراوان داشتند. در اواخرِ دوره یِ بیزانسی قانونی به تصویب رسید که به مردم اجازه می‌داد که اگر یادمانِ تاریخیِ مهمی نظیرِ تندیس هایِ باستانی سراغ دارند که بنایی مزاحم دورنمایِ آن را مخدوش کرده آستین بالا بزنند و آن بنا را تخریب کنند. در این دوره نظریاتِ باستان‌شناسی به این محدود می‌شد که از بقایایِ مادی می‌توان به اطلاعاتی دربارهٔ یِ گذشته دست یافت. پس از عصرِ نوزایی دوره یِ باستان دوستی آغاز شدکه زمانه یِ فرضیه پردازیِ محققان دربارهٔ یِ بقایایِ مادی بود، اما در این دوره پیشرفتِ نظریِ اندکی در ارزیابیِ ارتباطِ بین آثارِ فرهنگی و تفاسیرِ آنها رخ داد. از قرنِ پانزدهم در ایتالیا و قرونِ شانزدهم و هفدهم در کشورهایِ شمالِ غربیِ اروپا انجمن هایِ باستان دوستی برپا شد. اشتیاقِ اروپاییانِ باستان دوست به مطالعه یِ گذشته با تفحصاتِ دریانوردانشان و استعمارِ بلادِ دیگرِ قاره‌ها مصادف بود. این امر چشم اندازِ جدیدی را در برابرِ محققانِ اروپایی گشود و آنان را به مقایسه یِ بومیانِ سرزمین‌هایی چون آمریکا با مردمِ اروپا در دورانِ پیش ازتاریخ یا اوایلِ دورانِ تاریخی برانگیخت. قرنِ هژدهم زمانِ تحولاتِ دیگری بود. از جمله رُئد در سالِ ۱۷۱۹ به باستان‌شناسی به عنوانِ وسیله‌ای قابلِ اعتماد برایِ شناختِ دورانِ پیش ازتاریخ اشاره کرد. در سالِ ۱۷۳۴ دومونتفاسون دورانِ پیش از تاریخ را به دوره هایِ کاربردِ سنگ، مفرغ و آهن تقسیم کرد. علاوه بر این جفرسون و رُئد به اهمیتِ لایه هایِ خاک و عناصرِ باستانی چون گورها در گاهنگاری پی بردند. با این که این محققان و پیش از ایشان دیگرانی چون رابِک، در قرنِ هفدهم، به مطالعه یِ لایه هایِ باستانی پرداختند، تا اواخرِ قرنِ نوزدهم لایه نگاری جای خود را در بینِ انگاشت‌های باستان شناختی باز نکرد.
انواع یافته‌های باستان‌شناختی
برخی از دسته‌بندی‌های یافته‌ها در محوطه‌های باستان‌شناختی:
دست‌ساخته
artifact آنچه بشر ساخته یا شکل داده یا از آن استفاده کرده است، از نوع اشیا، سازه‌ها، وسایل، بافت‌ها، آرایه‌ها، سفالینه‌ها، سلاح‌ها و آثار هنری. هر دست‌ساخته‌ای که از مواد آلی ساخته شده است، مانند چوب، استخوان، عاج، شاخ را دست‌ساختهٔ آلی می‌گویند. هر شیء طبیعی که در ظاهر شبیه به ابزار ساختهٔ دست بشر باشد دست‌ساخته‌نما pseudo-artifact نامیده می‌شود. مشخصهٔ غیرقابل‌تغییر یا متغیر مستقل یک دست‌ساختهٔ معین، شاخصهٔ دست‌ساخته artifact attribute نام دارد. گروهی از دست‌ساخته‌ها که در بسیاری ویژگی‌های ذاتی اشتراک داشته باشد یک گونهٔ دست‌ساخته artifact type را تشکیل می‌دهند.
بوم‌ساخته
ecofact هرگونه بقایای جانوری یا گیاهی یافت‌شده از یک محوطهٔ باستانی که هیچ‌گونه تغییر ناشی از فناوری در آن وجود نداشته باشد، اما بر نوعی ارتباط فرهنگی دلالت کند بوم‌ساخته نام دارد. هرگونه بوم‌ساخته با منشأ زیستی، مانند چوب و استخوان و عاج و گروه‌های گیاهی را بوم‌ساخته‌های آلی و هرگونه بوم‌ساخته که فاقد منشأ زیست‌شناختی باشد، شامل خاک و مواد معدنی و نظایر آن را بوم‌ساخته‌های معدنی می‌نامند.
هرگونه بوم‌ساخته‌ای، شامل نمونه‌های میکروسکوپی که از گیاهان به جا مانده باشد، مانند هاگ‌ها و گَرده‌ها یا نمونه‌های ماکروسکوپی مانند بذرها و تخم‌ها و هسته‌ها و بقایای چوب و شاخ و برگ‌ها تشکیل گیابوم‌ساخته‌ها floral ecofacts را می‌دهند.
پدیدار
feature عنصری در یک محوطهٔ باستانی یا هر واحد باستان‌شناختی مجزا که ساختار یا لایه یا دست‌ساختهٔ مستقلی به‌شمار نمی‌آید و نمی‌توان آن را جابه‌جا کرد، نظیر چاه‌ها، جوی‌ها، و دیوارها، پدیدار نامیده می‌شود.
زمین‌ساخته
geofact هرگونه مادهٔ کانی یا سنگ معدنی که در محوطهٔ باستانی به دست می‌آید و نشان‌دهندهٔ امکان وجود لایه‌های معدنی در نزدیکی محوطه است.
باورساخته
ideofact هر یافتهٔ باستان‌شناختی ناشی از فعالیت‌های عقیدتی انسان در گذشته.
شأن‌ساخته
sociofact شیء یا نمادی باستان‌شناختی، حاصل کنش‌های اجتماعی انسان، که مرتبهٔ اجتماعی کاربران آن را نشان می‌دهد.
باستان شناسی در مورد زندگی انسان هایی که در گذشته زندگی می کردند، اینکه از چه ابزاری برای زندگی استفاده کرده، چه چیزهایی دوست داشته، چه فرهنگی داشتند و… صحبت می کند. کلمه باستان شناسی یا archaeology از کلمۀ یونانی arkhaiologia می آید و به معنی تاریخ باستان است. باستان شناسان، دانشمندانی هستند که با استفاده از باقیمانده های تمدن های قدیمی در مورد گذشتگان تحقیق می کنند.
معمای گذشتگان
باستان شناسی شباهت زیادی به بازی پازلی دارد که تکه هایی از آن گم شده است و باستان شناسان درست مانند یابندگان گنج هستند که به دنبال تکه های گم شده این پازل می گردند. باستان شناسان با استفاده از چیزهایی که از مردمان قدیمی باقیمانده مانند لباس، خانه، استخوان، وسایل و حتی خرابه های باقیمانده از آنها، می توانند حدس بزنند که آنها چگونه زندگی می کرده اند. در واقع این خرابه ها بهترین مکان ها برای پیداکردن اشیاء و وسایل زندگی گذشتگان هستند که به باستان شناسان سرنخ هایی می دهند که با استفاده از این سرنخ ها می توانند تکه های گم شده پازل را حدس بزنند و در مورد اینکه گذشتگان چگونه زندگی می کردند، تحقیق کنند.
باستان شناسان چطور می فهمند چه جایی را باید بگردند و حفاری کنند؟
با گذشت زمان، وسایل و ابزار گذشتگان مدفون شده و زیر خاک پنهان می شوند. وقتی چیزی روی زمین افتاده باشد، طی روزها، سال ها و قرن ها، روی آن لایه ای از خاک، برگ و گرد و غبار می نشیند و کم کم پوشیده شده و از دید ما پنهان می شود. یک باستان شناس قبل از اینکه شروع کند و جایی را برای پیداکردن آثار باستانی حفاری کند، تحقیقات زیادی انجام می دهد تا بتواند مشخص کند که از چه جایی می تواند شروع به کندن زمین بکند و حدود تقریبی مکان آن را با تحقیقات مشخص می کند.
اول از همه یک باستان شناس می داند که مردم برای اینکه زنده بمانند به چه چیزهایی نیاز دارند. به عنوان مثال آنها برای زنده ماندن به آب، غذا، مسیرهای مهاجرت و منابع غذایی نیاز دارند. با استفاده از این دانسته ها و برخی تحقیقات، باستان شناسان جاهایی که ممکن است مردم در گذشته در آن زندگی کنند، حدس می زنند و از همین مکان ها کارشان را شروع می کنند.
البته گاهی اوقات هم اتفاق می افتد که کشاورزان و مهندسین راه و شهرسازی وقتی در حال کار کردن و کندن جایی هستند، این مناطق را کشف می کنند و باستان شناسان نیز به این مناطق آمده و در مورد آنها تحقیق می کنند. علاوه براین باستان شناسان در ساختمان ها، خرابه ها، تپه های باستانی و… نیز به جستجو می پردازند تا بتوانند تکه های گم شده پازل خود را بیابند. آنها گاهی سرنخ هایی را از کتاب ها، اسناد و نقشه های قدیمی دریافت می کنند و با استفاده از آنها به تحقیقات و کندوکاو خود ادامه می دهند. همه اینهایی که گفته شد می تواند به باستان شناس کمک کند و به او نشان دهد که از کجا باید کارش را شروع کند و در واقع در کجا باید به کندوکاو بپردازد.
آیا می دانستید؟
باستان شناسان همیشه سوراخ هایی به شکل مربع حفر می کنند. درست است! آنها حفره هایی تمیز، مرتب و به شکل مربع حفاری می کنند. مرتب و سازمان یافته بودن به آنها کمک می کند که بدانند هر چیز را از کجا پیدا کرده اند. به این ترتیب وقتی آنها با صدها تکه از اشیاء باستانی به آزمایشگاه شان برمی گردند، به راحتی می توانند آنها را کنار هم قرار داده و نقشه ای را بدست آورند که به آنها کمک می کند تا اطلاعات جدیدی را در مورد اشیاء به دست آورند و تصویر بهتری از گذشته داشته باشند.
وقتی باستان شناس شروع به کندوکاو می کنند به دنبال چه چیزهایی می گردد؟
باستان شناس برای اینکه بتواند اجازه حفاری را بگیرد باید تحقیقات اولیه ای انجام دهد و بعد از گرفتن مجوز حفاری می تواند به طور جدی کار خود را شروع کند. باستان شناسان در حفاری های خود به دنبال چیزهای زیادی می گردند مانند:
• آنها در حفاری های خود به دنبال ساخته های دست بشر می گردند. آثار باقی مانده از دوره های قدیم مانند ابزار، سفال ها و وسایلی که با آنها زندگی می کردند. اغلب مردم به این آثار باستانی نام گنج می دهند.
• علاوه براین باستان شناسان به دنبال سرنخ هایی در مورد محیط های زندگی گذشته می گردند؛ چیزهایی مانند دانه ها، استخوان حیوانات و نوع خاک. این یافته ها اغلب حقایق محیط زیستی نامیده می شوند.
• همچنین آنها به دنبال ساختمان های ساخته دست گذشتگان می گردند؛ چیزهایی مانند دیوار، قلعه و…
حفاری های باستان شناسی
اگر چه حفاری یکی از مهمترین و شناخته شده ترین روش های باستان شناسی است، اما در استفاده از این روش باید مراقبت های زیادی انجام شود. باستان شناسان می دانند که حفاری ممکن است باعث از بین بردن آن منطقه باستانی شود. آنها فقط مقداری از این وسایل و ابزار را به عنوان نمونه به آزمایشگاه خود می برند تا بتوانند روی آنها تحقیق انجام دهند و بقیه را در همان محل باقی می گذارند.
اما چرا آنها حفاری می کنند؟
آنها ممکن است در مورد گذشته سوالی داشته باشند که تصور می کنند، فقط با حفاری منطقۀ خاصی می توانند به جواب سوال شان دست پیدا کنند.
پیشرفت های بشر، مانند ساختن جاده ها یا خانه یا به دلایل طبیعی مانند فرسایش، ممکن است منطقه باستانی را به مخاطره اندازد؛ بنابراین باستان شناسان سعی می کنند با حفاری این مناطق را شناسایی کرده و آنها را از این خطرات احتمالی نجات دهند.
