روز دهم هر ماه ،آبان نام داردآبان ایزد موکل بر آب محسوب می شود و ویژه وی روز دهم از ماه آبان یعنی روز آبان از ماه آبان است.اما در روز دهم از ماه فروردین نیز جشنی برگزار می شده موسوم به آبانگاه که آن هم با آب و باران و مراسمی در تقدیس آن مربوط است. نگارنده ذیل جشن آبانگان در آبان ماه مطالبی ملاحظه کرده است.این دو ماخذ عبارتند از :برهان قاطع که مشهور همگان است و کتاب دبستان مازدیسنی که چه بسا برای بسیاری نا آشنا باشد اما مطالبی که در آن راجع به جشن مورد نظر آمده همان است که در برهان قاطع نقل شده است . به نظر می رسد که مولف آن کتاب از برهان مطلب مورد نظر را اخذ نموده چون برهان به سال 1026 ه.ق. تالیف شده است و آنچه که در هر دو کتاب نقل است ،به تقریب یکسان در مورد این جشن آمده:
“آبانگاه با کاف فارسی بر وزن آبان ماه ،نام روز دهم آبان ماه می باشد و نام فرشته ای نیز هست که موکل آب است .گویند:اگر در این روز باران ببارد آبانگاه مردان است و مردان به به آب در آیند ،و اگر باران نبارد آبانگاه زنان باشد و ایشان به آب در آیند و این عمل را به خود شگون و مبارک دانند.”
نکته اینکه این روز در تقویم زرتشتی 4آبان است که در تقویم ما مصادف با 10 آبان می شودآبان روز از آبان ماه ویژگی دارد به یکی از بزرگترین ایزدان مورد ستایش ایرانیان روزگار گذشته ،یعنی ایزد آناهیتا ،ایزد سرپرست آبهای روان و ایستا و دریاها و رودها و چشمه سارها .در اوستا یشت پنجم موسوم به آبان یشت در توصیف و مقام و نیروو ستایش این ایزد است.
مطابق معمول ،وقوع رویدادها و حوادثی جهت گرامیداشت و زنده یادی آنها در تاریخ ،در این روز قرار داده شده است از جمله آنکه در دوران جنگهایی میان ایرانیان و تورانیان ،به فرمان افراسیاب کاریزها و نهرهای آب ویران و پر شده بود .زو پسر طهماسب دستور داد تا آن کاریز ها را آباد و لایروبی کردند .و انهار بزرگ آب روان ساختند و به همه جا ترتیبی داد تا جویهای آب برسد در این روز بود که به همه مردم کشور آگاهی رسید که پادشاهی از ضحاک بشد و فریدون به پادشاهی رسید و مردمان پس از دورانی دراز ،ایمن و آسوده خاطر شده و به کارهای خود پرداختند .و انگیزه دیگر برای این جشن آنکه مدت هشت سال در ایران باران نبارید و بر اثر این مصیبت ،خشکسالی و قحطی بوجود آمد .بسیاری از مردمان تلف شدند و بسیاری ترک شهر و دیار کرده ،به جاها و سرزمین های دیگری رفتند .سرانجام پس از هشت سال در چنین روزی باران بارید و خشکسالی و بیماری و ناداری و رنج از میان رفت به همین جهت مردمان این روز را گرامی داشته و هر ساله به جشن و سرور و شادمانی پرداختند.
