مقاله پیشگیری از بیماری های دام با واکسیناسیون

این مقاله آموزشی جهت آشنایی  دانشجویان  آموزش مجازی در رابطه با پیشگیری از بیماری های دام با واکسیناسیون ارائه گردیده است، امیدوار است کلاس های مجازی، آموزش های از راه دور، مقالات آموزشی، کتاب های معرفی شده و کلیه ی فعالیت های خدماتی ما برای شما عزیزان مفید واقع گردد.
مقدمه
امروزه دست اندر کاران بهداشت و درمان در جامعه انسانی و جمعیت دامی ، یک اصل را سفارش می کنند، این اصل عبارت است ا زاین که پیشگیری بهتر از درمان و مقدم بر آن است. همیشه بیماری های فراوانی دام ها را تهدید می کند. اگر دام ها به هر یک این بیماری ها به خصوص بیماری های واگیر ، دچار شوند ، به دامپروری کشور زیان های اقتصادی زیادی می رسد . درنتیجه تلاش و زحمت های شبانه روزی دامداران به خطر می افتد.یک عده از دامداران سنتی کشور، عشایر هستند . همان طور که می دانید سرمایه این عزیزان، دامهایشان به خصوص گوسفندان آنان است. با توجه به کوچ و جابه جایی دام ها از منطقه ای به منطقه ای دیگر، ممکن است یک بیماری از یک منطقه خیلی راحت به مناطق دیگر سرایت کند. درنتیجه شرایط گسترش یک بیماری دراستان و کشور فراهم خواهد شد . دراین صورت به راحتی نمی توان بعضی از بیماریها را درمان کرد. اگر هم امکان داشته باشد، هزینه های زیادی خواهد داشت. از طرف دیگر ، مدت زمان زیادی طول می کشد تا دام ، سلامت خود را به دست آورد. درنتیجه مقدار تولید آن کم خواهد شد که این به سود دامدار نیست. به این ترتیب برای سلامت دام ها و جلوگیری از کم شدن تولیدات دامی ، باید درکنار سایر راه ها به مایه کوبی یا واکسیناسیون دام ها توجه شود. واکسیناسیون یک اصل مهم در پیشگیری است و باید درجهت گسترش آن بکوشیم.
اهمیت مایه کوبی یا واکسیناسیون دام ها
مایه کوبی یا واکسیناسیون یکی از بهترین و راحت ترین راه های پیشگیری از بیماری های دامی است. مایه کوبی بر روی انواع دام ها مانند گاو، گاومیش، شتر، گوسفند، بز و انواع پرندگان از لحظه تولد تا پایان تولید انجام می شود. مایه کوبی ، دام را از مبتلا شدن به انواع بیماری ها حفظ می کند. همچنین دام ها و پرندگان را برای رشد و تولید بیشتر و بهتر آماده می کند.بررسی سابقه های دهه های گذشته نشان می دهد که به علت مایه کوبی نشدن دام ها و با گسترش بیماری های خطرناک ، زیان های فراوانی به دامداران رسیده است. این بیماری ها عبارتند ا ز: طاعون ، شاربن، تب برفکی، بروسلوز، سل ، آبله ، آنتروتوکسمی ، قانقاریا، آگالاکسی و … خوشبختانه امروزه واکسیناسیون به موقع دام ها مقدار این زیان ها را بسیار کم کرده است.
واکسن یا مایع چیست؟
واکسن ، میکروب ضعیف شده یا کشته شده یک بیماری است. واکسن به عنوان ضد زهر به کار می رود. واکسن، دستگاه ایمنی بدن دام یا انسان را تحریک می کند . درنتیجه مقاومت بدن در برابر بیماری ها زیاد می شود.
تقسیم بندی واکسن ها
به طور کلی واکسن ها دو نوع هستند:
1- واکسن زنده : واکسنی است که ازمیکروب های ضعیف شده یک بیماری ساخته می شود
2- واکسن کشته : واکسنی است که از میکروب های کشته شده یک بیماری به دست می آید
واکسیناسیون یا مایه کوبی چیست؟
استفاده از واکسن یک نوع بیماری برای مقاوم کردن بدن در مقابل آن بیماری را واکسیناسیون می گویند . واکسیناسیون هم درانسان و هم دردام انجام می شود . هدف از واکسیناسیون تحریک کردن دستگاه دفاعی بدن و به وجود آوردن ایمنی درمقابل میکروب های بیماری زا است.
روش های واکسیناسیون دردام ها
روش های مختلف واکسیناسیون عبارتند از : بین جلدی، زیر جلدی و ماهیچه ای که به شکل تزریقی انجام می شود. همچنین روش داخل چشمی نیز وجود دارد که به شکل قطره است.
واکسن های انواع بیماری های دامی
درایران واکسن های زیادی تولید می شود. این واکسن ها با توجه به گسترش انواع بیماری ها برای واکسیناسیون درفصل های مختلف سال تولید می شوند. مقدار و روش استفاده از این واکسن ها توسط دامپزشکان و متخصص های دارویی مشخص می شود. واکسن هایی که درزیر نام آنها را می خوانید ،واکسن های مهم دامی هستند. این واکسن ها ، اکنون درداخل کشور ساخته می شوند.
1- واکسن کشته آگالاکسی
2- واکسن زنده آبله بزی و گوسفندی
3- واکسن زنده شاربن (سیاه زخم)
4- واکسن زنده شارین علامتی
5- واکسن کشته پاستورلوزگاو و گاومیش
6- واکسن کشته شده شاربن علامتی همراه با پاستورلوزگاو و گاومیش
7- واکسن زنده بروسلوز (تب مالت)
8- واکسن کشته تب برفکی
9- واکسن آنتروتوکسمی
10- واکسن قانقاریای عفونی کبد
11- واکسن تیلریوزگاوی
12- واکسن طاعون گاویسالانه چند بیماری مهم دامی درکشور ما گسترش پیدا می کنند. دراینجا به طور خلاصه درباره چهار بیماری آبله ، شاربن، بروسلوز، تب برفکی و واکسن های آنها مطالبی را می خوانید.
بیماری آبله گوسفند و بز
آبله گوسفندی یکی از بیماری های خیلی واگیر گوسفند است. نشانه این بیماری به وجود آمدن تاول و ضایعاتی در روی پوست قسمت هایی از بدن است که پشم ندارد.این قسمت ها ، عبارتند از پلک چشم، سوراخ های بینی ، لب ها، سینه ، شکم و پستان. این تاول ها ممکن است دردهان نیز دیده شده و باعث ترشح زیاد بزاق شوند.ممکن است درتاول ها میکروب های دیگری نیز وارد شوند که سبب بالا رفتن درجه حرارت بدن گوسفند می شود.به طور کلی مرگ و میر دراثر آبله به دلیل حمله همین میکروب ها است. درحالت های شدیدتر بیماری ، یک هفته بعد از به وجود آمدن نشانه ها ، دام تلف می شود.این بیماری به سرعت دراثر تماس بین دام ها پخش می شود. همچنین از راه تنفس و خراش های پوستی نیز منتقل می شود.
راه پیشگیری از بیماری
همان طور که گفتیم ، شغل بیشتر دامداران کشور به خصوص عشایر را گوسفند داری تشکیل می دهد. برای همین به وجود آمدن و گسترش این بیماری باعث زیان های زیادی به این عده از تولید کننده ها می شود. شرایط جغرافیایی کشور و استان و زندگی سنتی عشایر ، جلوی ریشه کنی این بیماری را می گیرد. بنابراین تنها را ه پیشگیری از این بیماری واکسیناسیون به موقع دام ها است. این بیماری دربزها نیز بوجود می آید و آنها را تلف می کند .اما گسترش آبله بزی در گوسفندان بسیار خطرناک است و سبب تلفات نیمی ا زگوسفندان خواهد شد.
پیشگیری بهتر از درمان و مقدم بر آن است
واکسن زنده آبله گوسفندی
از این واکسن برای جلوگیری ا ز مبتلا شدن گوسفند و بره به بیماری آبله استفاده می شود . این واکسن 20 سال است که درداخل کشور تولید می شود. مدت زمان ایمنی این واکسن یک سال است.
روش استفاده از واکسن
واکسن در100 میلی لیتر حل کننده مربوط به آن حل می شود. خوب است بدانید که مقدار نیم میلی لیتر یعنی نیم سی سی از آن برای گوسفند یا بره کافی است. واکسن درقسمت سینه یا قسمت پشت زیر بغل به شکل زیر جلدی تزریق می شود. باید دقت کرد که مایع حل کننده واکسن خنک باشد تا واکسیناسیون نتیجه بهتری داشته باشد . واکسن حل شده باید درهمان روز مصرف شود. همچنین واکسن باید از نور خورشید دور باشد و دردمای 4 درجه سانتیگراد نگه داری شود.
تزریق هر نوع واکسن باید زیر نظر دکتر دامپزشک و توسط گروههای مجاز واکسیناسیون دام صورت پذیرد.
واکسن زنده آبله بزی
برای بوجود آوردن ایمنی در برابر بیماری آبله در بز و بزغاله از واکسن آبله بزی استفاده می شود . این واکسن مدت 20 سال است که درکشور تولید می شود. این واکسن، دست کم یک سال بز و بزغاله را از دچار شدن به بیماری آبله حفظ می کند.
روش استفاده از واکسن
روش استفاده از این واکسن مانند واکسن آبله گوسفندی است.
بیماری شاربن (سیاه زخم)
شاربن از بیماری های بسیار شدید و کشنده دام ها به خصوص گوسفند و گاو است. این بیماری به انسان نیز منتقل می شود و بیماری سیاه زخم را بوجود می آورد. شاربن با مرگ ناگهانی دام و خارج شدن خون تیره از سوراخ های طبیعی بدن مانند گوش ،دهان، بینی و فرج مشخص می شود. این خون لخته نمی شود و لاشه دام خیلی زود گندیده و گازدار می شود. اگر لاشه چنین دام هایی باز شود خونابه ژله مانندی درداخل شکم دام دیده می شود. همچنین طحال دام بزرگتر از حد معمول می شود و بافت آن محکمی خود را از دست داده و لجنی می شود.
عامل بیماری
عامل بیماری میکروبی است که درخاک زندگی می کند. این بیماری بیشتر درفصل بهار که بارندگی فراوان است و درشرایط مناسب رطوبت و دما ، دیده می شود. عامل های زیر ، مبتلا شدن به شاربن را آسان می کند:
1- تعداد زیاد دام و چرای تعداد زیادی از آنها دریک محل
2- خراش های اطراف دهان دام ها دراثر چرای علوفه خشبی درفصل های خشک
3- وارد شدن عفونت به بدن دام از راه تنفس، پوست و خوراک برای جلوگیری از سرایت بیماری سیاه زخم به انسان و انتشار بیماری درمحیط اطراف ، دام بیمار باید کنترل شود. برای همین، لاشه های آلوده باید سوزانده یا درگودال عمیقی با آهک دفن شوند . همچنین محیط زندگی دام ها باید با مواد ضد عفونی کننده قوی ضد عفونی شود . به علاوه دام های سالم خیلی زود بر علیه بیماری ، واکسینه شود.
واکسن زنده شاربن( سیاه زخم)
واکسن شاربن برای جلوگیری از مبتلا شدن گاو ، گاومیش، گوسفند و بز به این بیماری استفاده ميشود.
واكسن شاربن يا سياه زخم
روش استفاده از واکسن شاربن
مقدار واکسن شاربن درگاو و گاومیش 2 میلی لیتر (2 سی سی) و درگوسفند و بز نیم میلی لیتر واکسن از راه زیر جلدی و از سه ماهگی به بعد درقسمت گردن یا پشت کتف تزریق می شود. مدت ایمن سازی این واکسن یک سال است. درجاهای بسیار آلوده دو بار مایه کوبی درسال سفارش می شود.
به بیماری هایی که از دام آلوده به انسان منتقل می شود بیماری مشترک بین انسان و دام گفته می شود.
بیماری بروسلوز یا تب مالت
بیماری تب مالت دربیشتر دنیا وجود دارد. این بیماری به دلیل تلفات و زیان های زیادی که به دامداران وارد می کند اهمیت زیادی دارد. بیماری تب مالت بین انسان و دام مشترک است. افرادی که به هر شکل با دام ارتباط دارند ممکن است به این بیماری دچار شوند. از زیان های اقتصادی مبتلا شدن به این بیماری می توان به کم شدن تولید شیر، بچه اندازی و زیاد شدن فاصله بین دو دوره شیردهی اشاره کرد. همچنین فاصله بین دو آبستنی زیاد می شود و نازایی های همیشگی یا موقت به وجود می آید.این بیماری دراثر ماندن جفت دررحم گاو یا عفونت رحمی به وجود می آید و درشرایط شدید ، باعث تلف شدن دام می شود.
مهمترین راه پیشگیری
منابع آلودگی ترشح های رحم ، جنین سقط شده و جفت هستند . این منابع خیلی زود باید از بین بروند و جایگاه آنها ضد عفونی شود. درمان حتمی بیماری تب مالت امکان ندارد اما مناسب ترین راه جلوگیری از گسترش بیماری ، واکسیناسیون به موقع دام ها است. همچنین شناسایی دام های آلوده از راه آزمایش آنها و کشتار حیوانات آلوده از راه های دیگر پیشگیری است.
از مصرف هم زمان آنتی بیوتیک ها با واکسن خودداری شود
واکسن زنده بروسلوز گوساله
این واکسن برای جلو گیری از مبتلا شدن گاو و گوساله به بیماری تب مالت استفاده می شود. شیشه این واکسن نیز پس از استفاده باید بدون باز کردن درب آن ، به اداره دامپزشکی باز گردانده شود . مایه کوبی گوساله ها از 3 تا 6 ماهگی انجام می شود. یک بار تزریق واکسن تب مالت گوساله برای طول عمر اقتصادی دام کافی است.
از واکسن تب مالت گوساله نباید برای دام های بالغ و آبستن استفاده شود
روش استفاده از واکسن
هر واحد ازاین واکسن برای تزریق درگوساله ، 5 میلی لیتر یا 5 سی سی است.واکسن درزیر جلد قسمت پشت کتف گوساله تزریق می شود.این واکسن باید خیلی زود پس از مایع شدن ، استفاده شود .هنگام واکسیناسیون دقت شود که اگر واکسن به سر و صورت پاشیده شد، خیلی فوری با آب و صابون شسته شود. همچنین با مایع ضد عفونی کننده خوب ضد عفونی شود. واکسن تب مالت گوساله دردمای 4 تا 8 درجه سانتی گراد و دور از نور خورشید ، تا 6 ماه قابل نگه داری است.
واکسن زنده بروسلوز گوسفندی
شدن گوسفند و بز به بیماری تب مالت استفاده می شود. این واکسن از میکروب ضعیف شده تهیه می شود. بنابراین باید شیشه واکسن پس از مصرف ، بدون باز کردن درب پلاستیکی آن به اداره دامپزشکی برگردانده شود. مدت ایمن سازی واکسن تب مالت ، برای طول دوره اقتصادی دام کافی است. واکسیناسیون بره ها و بزغاله ها از 4 ماهگی تا یک ماه قبل ا زجفت گیری انجام می شود.
روش استفاده از واکسن
هر واحد واکسن یک میلی لیتر مکعب یا یک سی سی است. این واکسن به شکل زیر جلدی درقسمت کتف گوسفند و بز تزریق می شود. واکسن باید پس از آن که به حالت مایع درآمد، خیلی زود استفاده شود. باقیمانده واکسن به شکل مایع ، قابل نگه داری نیست و قابل مصرف نخواهد بود، این واکسن دردمای 4 تا 8 درجه سانتیگراد و دور ا زنور خورشید 3 ماه قابل نگه داری است.
تزريق واكسن بروسلوز در بز
واكسن تب مالت
بیماری تب برفکی
یکی ا زبیماری های مهم گاو و گوسفند و بز ، بیماری تب برفکی است. این بیماری بسیار واگیر است. کم شدن تولید ، هزینه های بسیار زیاد ریشه کنی و توقف نقل و انتقال گله ها دربین کشور ها از مهمترین زیان های اقتصادی دراثر این بیماری است. وقتی بیماری وارد یک گله گاو می شود خیلی زود به همه گله منتقل می شود. وقتی که بیماری شدید باشد، نیمی از دام ها تلف می شوند.بیماری از راه تنفس منتقل می شود. شروع بیماری با کم شدن شدید شیر، تب بالا و ورم بافت های دهان همراه است. ورم بافت های دهان به تاول هایی به قطر 2 سانتی متر روی زبان و بافت دهان تبدیل می شود. این تاول ها پاره می شوند و سطح دهان را حساس و دردناک می کنند. برای همین دام نمی تواندغذا بخورد و این باعث لاغری شدید دام می شود. تاول های دیگری نیز بین سمها و روی پستان ها دیده می شوند که دردناک هستند. این نشانه ها درگاو شدیدتر از گوسفند و بز است. این بیماری دربره ها باعث مرگ و میر فراوانی می شود.بیماری درمان مخصوصی ندارد و اقدامات درمانی ، بیشتر برای جلوگیری از به وجود آمدن عفونت های بعدی است. بهترین روش کنترل بیماری از راه واکسیناسیون است.
واکسن کشته شده تب برفکی
واکسن تب برفکی از دچار شدن گاو و گوسفند و بز به تب برفکی جلوگیری می کند. واکسن از ویروس کشته شده بیماری تهیه می شود و مقدار مصرف آن نسبت به وزن دام ، تفاوت دارد.
8-واكسن تب برفكي
واکسیناسیون دردام های آبستن سنگین توصیه نمی شود.از تزریق واکسن تب برفکی همراه با واکسن های ویروسی دیگر ، خودداری شود.
واکسیناسیون در دام ها از 4 ماهگی به بالا استفاده می شود. دامی که برای اولین بار به آن واکسن تزریق می شود، بعد از 3 یا4 هفته دوباره باید واکسن بزند. تکرار واکسیناسیون هر 6 ماه یک بار لازم است.
روش استفاده از واکسن
مقدار واکسن تب برفکی درگاوهای با وزن بالاتر از 200 کیلوگرم ، 5 میلی لیتر است. همچنین درگاوهای باوزن کمتر از 200 کیلوگرم، 5/2 میلی لیتر استفاده می شود. محل تزریق واکسن درناحیه غبغب گاو یا زیر پوست هر دو طرف گردن است. واکسن باید در دمای 4 تا 8 درجه سانتیگراد نگه داری شود.