تهیه بذر برای کاشت در خزانه
شالیکاران،بذری را که برای کاشت انتخاب می‌نمایند، عموماً از محصول سال قبل تهیه شده است. کشاورزان
بعد از برداشت برنج و خشک کردن آن مقداری بذر را بصورت شلتوک یا بصورت خوشه نگهداری
می‌نمایند تا در سال بعد از این بذر جهت کاشت در خزانه استفاده نمایند.
گاهی اوقات بعلت خرابی محصول، کمی بذر و یا تغییر رقم محصول، بذر را از نقاط دیگر تهیه می‌نمایند.
بذری که به این طریق تهیه شده است در جای خشک و مناسبی نگهداری می‌شود. بطوری که حشرات،
پرندگان و جوندگان مثل موش به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده از این بذر در استانهای
شمالی کشور از حدود دوم الی پنجم فروردین ماه آغاز می‌گردد.
بذرذخیره شده در موقع کاشت باید جهت کاشت آماده شود. بسته به میزان بذر در داخل ظرف یا
حوضی که در حیاط منزل معمولاً به این منظور تعبیه شده مقداری آب ریخته و سپس در داخل
آن نمک می‌ریزند. معمولاً ۳ تا ۴ کیلوگرم نمک برای ۱۸ لیتر آب مناسب است.
دربعضی از مناطق شالیکاران از تخم‌مرغ تازه بعنوان معیار نمک استفاده می‌نمایند. بدین
ترتیب غلظت نمک به ۰۸/۱ تا ۱۱/۱ می‌رسد این غلظت در ارقام مختلف برنج متفاوت است و
در ارقام ریشکدار کمتر و در ارقام بدون ریشک بیشتر است.
وقتی محلول آب و نمک بدین طریق تهیه شد، شلتوکها را در داخل آن ریخته و خوب بهم می‌زنند.
بعلت اختلاف وزنی که بین بذرهای سبک و سنگین بوجود می‌آید بذور سنگین در ته و بذور
سبک در روی محلول می‌مانند. این بذور که در سطح می‌مانند بی‌ارزشمند و باید درو ریخته
شوند، زیرا دارای ارزش جوانه‌زنی نیستند و به اصطلاح پوک هستند. بذوری که در ته می‌مانند
سالم و مناسبند و چنانچه کاشته شوند تولید جوانه می‌نمایند. این بذور را جمع‌آوری نموده
و بلافاصله با آب خالص بخوبی می‌شویند تا هیچ اثری از نمک روی آن باقی نماند.
بذورسالمی را که بدین طریق تهیه شده ، در داخل گونی یا کیسه‌هایی می‌ریزند، البته تمامی
حجم کیسه را از بذر پر نمی‌نمایند. چون بذور در اثر جذب آب ازدیاد حجم پیدا می‌نمایند
و ممکن است کیسه در اثر این عمل پاره شود. پس از اینکه بذور در داخل کیسه ریخته شده
این کیسه یا گونی‌ها را در داخل ظرف یا حوض پر از آب می‌اندازند و بسته به درجه حرارت
محیط آنرا بمدت ۲ تا ۳ روز در داخل آب قرار می‌دهند. تا این بذور آب کافی جذب نمایند.
در این مدت روزی ۲ تا ۳ مرتبه به ظرف یا حوض، آب اضافه می‌کنند زیرا آب بوسیله جذب
شدن توسط بذور کاهش می‌یابد و یا ممکن است از کنار و یا کف حوض نشت نماید. پس از گذشت
این مدت بذور آب داده شده را از داخل آب بیرون می‌کشند و سپس در محیطی مناسب در داخل
حیاط روی زمین، گونی، پارچه یا حصیری پهن می‌نمایند و بذور خیس شده را روی آن می‌ریزند.
سپس روی آنرا با کیسه یا نمدی می‌پوشانند. این عمل ممکن است بسته به درجه حرارت محیط
تا یک هفته نیز طول بکشد. پس از این مدت بذور جوانه‌دار شده و آماده جهت کاشت در خزانه
می‌باشند. مدت لازم برای جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دمای محیط از ۲ تا ۸ روز متفاوت
است. هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدتی که بذر می‌تواند جوانه‌دار شود کاهش می‌یابد.
حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه‌درا شدن بذر ۱۲ درجه سانتی‌گراد و حداکثر ۲۵ درجه سانتی‌گراد
است.
جهت ثبت نام در دوره آموزشی کشت برنج بر روی تصویر فوق کلیک نمایید
دوره غیر حضوری است و محتوای الکترونیکی در قالب CD یا DVD به آدرستان ارسال می گردد
پس از پایان گواهی و مدرک معتبر دوره آموزشی کشت برنج قابلیت ترجمه رسمی دریافت می نمایید
مشاوره رایگان: ۰۲۱۲۸۴۲۸۴ و ۰۹۱۳۰۰۰۱۶۸۸ و ۰۹۳۳۰۰۲۲۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۳۳۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۸۸۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۹۹۲۸۴
عملیات تهیه خزانه:
درنقاط مختلف کشور کشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود.
دراکثر مناطق کشور کشت به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیز
کشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود. بعلت طیف گسترده علفهای
هرز بخصوص در استان گیلان، کشت برنج به طریق مستقیم به هیچ وجه توصیه نمی‌گردد. بدین
جهت همزمان و یا قبل از جوانه‌دار نمودن بذر اقدام به تهیه خزانه می‌نمایند.
خزانه برنج که در استان گیلان به آن «تمبیجار» می‌گویند، قطعه زمین کوچک و محصوری است که
در داخل زمین اصلی یا در قطعه‌ای از زمین در خارج مزرعه اصلی تعبیه می‌گردد. زمینی
که برای خزانه انتخاب می‌گردد باید در اواخر پاییز به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شخم زده
شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بریزند،
سپس آنرا کاملاً با خاک مخلوط نمایند.
پس از این عمل در خزانه آب ریخته و با ادوات کشاورزی از قبیل تیلر و یا گاوآهن‌هایی که
بوسیله حیواناتی مانند گاو کشیده می‌شود. زمین را شخم می‌زنند و سنگ و کلوخ‌های موجود
در سطح زمین را جمع‌آوری یا خورد می‌کنند.
سپس مقداری کود ازته (شکری) و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم) به زمین می‌دهند، پس از
انجام این عمل بوسیله ماله یا وسایل دیگر که کاملاً صاف است سطح زمین را هموار و یکنواخت
می‌نمایند، بعداً زمین را به عرض ۵/۲ تا ۳ متر و به طول ۵ تا ۱۰ متر مرزبندی می‌نمایند.
بدین ترتیب خزانه برنج آماده برای کاشت بذر جوانه‌دار شده می‌باشد. سه روز قبل از بذرپاسی
می‌توان خاک را با سموم بوتاکلر و یا بنتیوکارپ برای کنترل سوروف سمپاشی نمود.
دراین موقع باید سطح خزانه حداقل ۳ سانتی‌متر آب داشته باشد. میزان مصرف این سموم به
مقدار ۴ تا ۶ سانتی‌متر مکعب سم در ۱۰ متر مربع خزانه می‌باشد.
یک روش دیگر که برای تهیه خزانه انجام می‌شود. لگدکوبی زمین پس از شخم است. این بدان دلیل
است که اولاً: زمین سفت شود تا ریشه گیاه به عمق زیاد خاک نفوذ نکند و کندن آن برای
انتقال به زمین اصلی راحت‌تر باشد.
ثانیاً:گیاه از مواد غذایی موجود در سطح خاک بهتر استفاده نماید.
خزانه‌های ژاپنی برنج:
بهترین نوع خزانه تهیه خزانه به روش جوی پشته‌ای یا ژاپنی می‌باشد. در این روش میزان بذر مصرفی
حداکثر ۳۰ کیلوگرم برای ۱۰۰ متر مربع از خزانه است. در حالی که در خزانه‌های سنتی ۱۰۰
کیلوگرم بذر در این سطح مصرف می‌شود. هر چند در این خزانه‌ها کاهش مقدار مصرف بذر باعث
رقابت علفهای هرز می‌گردد. ولی در این صورت بذور از غذا، فضا و نور بیشتری بهره‌مند
می‌گردد و در نتیجه ریشه‌های سالم و قوی و با قدرت ریشه‌زایی کافی بدست می‌آید. بعلاوه
در صورت ضرورت می‌توان مدت بیشتری آنها را در خزانه نگهداری و حفظ نمود. در این نوع
از خزانه شخم زمین در دو نوبت یکی در پاییز و دیگری در بهار به عمق ۸ سانتی‌متر انجام
می‌شود. سپس زمین ماله‌کشی شده و تسطیح می‌گردد.
پس از این عمل زمین را مرزبندی می‌نمایند و در اطراف مرزها جوی‌هایی ایجاد می‌نمایند.
آب از این جوی‌ها عبور می‌نمایند و در داخل کرتها نشت می‌یابد. وقتی خزانه به این صورت
آماده شد ۳ تا ۶ سانتی‌متر آب در داخل خزانه نگه داشته و بذر را روی سطح آب می‌پاشند
که با ته‌نشین شدن، بذرها به زمین می‌چسبند، یا اینکه ابتدا در زمین آب وارد می‌کنند
و پس از خیس شدن زمین، آب را خارج کرده و سپس بذرپاشی می‌کنند و آنگاه بذرها را به
سطح خاک می‌فشانند.
عملیات کاشت بذر در خزانه :
بعداز اینکه خزانه آماده شد، داخل هر یک از کرتهای آماده شده تا ارتفاع ۳ سانتی‌متر آب
نگه می‌دارند. سپس بذور جوانه‌دار شده را بصورت دستپاش و متراکم در سطح خزانه می‌پاشند.
دراستان گیلان بعد از سه روز آب داخل خزانه را خارج کرده و روی بذرها کلش سوخته می‌ریزند
زیرا اولاً: سبب تقویت زمین می‌شود. ثانیاً: از برخورد مستقیم نور خورشید به بذور تازه
جوانه‌دار شده جلوگیری می‌نماید. ثالثاً: از تبخیر سطح خزانه جلوگیری می‌شود. رابعاً:
از حمله آفات نظیر گنجشک به بذرهای جوانه‌دار شده جلوگیری بعمل می‌آورد.
ازاین موقع به بعد فقط روزها در داخل خزانه آب وجود دارد و در هنگام غروب آب خزانه را
خارج می‌نمایند. این عمل همچنان ادامه می‌یابد تا برنج به اندازه کافی رشد نماید. در
بعضی از نقاط استان گیلان بعد از اینکه بذر جوانه‌دار شده را در سطح خزانه پاشیدند
روزی چند بار زمین خزانه را آبیاری می‌نمایند و کلش سوخته را بعد از ۲ تا ۳ روز در
سطح خزانه برنج می‌پاشند.
حدود۴ تا ۵ روز عمل آبیاری خزانه ادامه می‌یابد و پس از آن، آب را وارد خزانه نموده و دیگر
عمل آبیاری را انجام نمی‌دهند و این عمل تا رسیدن گیاه به رشد کافی ادامه می‌یابد.
بعد از بذرپاشی (حدود ۲ هفته بعد) وقتی سوروف ۲ تا ۳ برگه است، از پروپانیل به مقدار
۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر مکعب برای هر ۱۰ متر مربع خزانه در اغلب نقاط استانهای گیلان و
مازندران عملیات کاشت بذر در خزانه از حدود ۱۰ تا ۱۶ فروردین ماه آغاز می‌گردد.
عملیات نگهداری و مراقبت از خزانه:
چون کاشت بذر در اوایل فروردین ماه انجام می‌گیرد و در این موقع از سال در اغلب نقاط هوا
سرد است بدین جهت در بسیاری از نقاط برنجکاری شمال سطح خزانه را با پلاستیک می‌پوشانند.
استفاده از پلاستیک باعث می‌شود که رشد برنج در اثر افزایش دما تسریع یابد. شالیکاران در روزهای
آفتابی و گرم اطراف پلاستیک را کنار می‌زنند تا درجه حرارت داخل خزانه کاهش یافته،
همچنین اکسیژن به داخل آن نفوذ نماید. حتی در بعضی از مناطق روزها پوشش پلاستیکی را
بر می‌دارند و در شب مجدداً بعلت افزایش سرما و کاهش دما روی آنرا پلاستیک می‌کشند.
این عمل تا مرحله ۲ تا ۳ برگی شدن نشاء ضروری است و بعد از آن استفاده از پلاستیک ضرورتی
ندارد. در گیلان ۲۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشد تا رشد نشاء کامل شود و آماده انتقال به زمین
اصلی گردد در این حالت نشاء‌های جوان و قوی دارای ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع بوده و
۴ تا ۵ برگی هستند مراقبتهای دیگری که در مدت رشد نشاء‌ها باید از خزانه بعمل آورد
عبارتند از :
۱-درمدت رشد نشاء‌ها باید آب داخل خزانه را حداقل روزی یک مرتبه کنترل نمود.
۲-همچنیندر این مدت می‌توان برای تامین مواد غذایی خزانه از کودهای دامی، آلی و معدنی نسبت
به مساحت خزانه مورد نظر استفاده کرد.
۳-کودهایشیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات هر کدام به میزان ۵/۲ کیلوگرم در هکتار می‌توان
به سطح خزانه افزود.
۴-کودفسفره را قبل از کاشت بذر در خزانه به زمین می‌دهند.
۵-کودازته را در دو مرحله، یکی قبل از کاشت و دیگری چند هفته بعد از کاشت بذر در خزانه به
زمین می‌افزایند.
۶-علفهایهرز خزانه را باید مرتباً وجین کرد و از بین برد.
۷-هرروز باید کنترل خزانه بدقت انجام گیرد تا مورد حمله آفاتی از قبیل پرندگان، مگس خزانه
و غیره قرار نگیرند و همچنین عاری از بیماری مختلف باشد.
۸-درصورت مشاهده تراکم علفهای هرز و همچنین آفات و بیماریها باید بطور مناسبی سطح خزانه
را سمپاشی نمود
عملیات کاشت در زمین اصلی
شالیکاراناستان گیلان قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرتها
می‌نمایند. چون جوی‌ها و رودخانه‌هایی که شالیزار را مشروب می‌نماید، اغلب مشترک می‌باشند،
لذا کشاورزان بطور دسته جمعی اقدام به کندن و لایه‌روبی، آنها می‌نمایند.
ازعملیات دیگری که قبل از کاشت زمین اصلی انجام می‌گیرد پاک کردن زمین از کاه و کلش و
اجسام خارجی دیگر می‌باشد.
شخم شالیزار در دو نوبت انجام می‌گیرد:
نوبتاول؛ در پاییز یا اواخر زمستان و شخم دوم بوسیله تیلر که در بهار انجام می‌گیرد
شخمدوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام می‌گیرد. پس از آن عمل تسطیح و ماله‌کشی که «پیشکاول»
نیز نام دارد انجام گرفته و سطح زمین کاملاً هموار می‌گردد. به عمل صاف کردن زمین در
بعضی نقاط شمال «لت زدن» نیز می‌گویند. عمل لت زدن باید بدقت انجام گیرد تا سطح زمین
کاملاً صاف و یکنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمین یکسان باشد. بعد از
این عمل زمین را همانند سال قبل کرت‌بندی می‌نماید
درگیلان دو نوع شخم در اوایل بهار و قبل از نشاء‌کاری انجام می‌گیرد و عمل تسطیح زمین
و ماله‌کشی حدود چند روز قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی صورت می‌گیرد.
اندازهکرتها نیز معیار مشخصی نداشته و هر شخصی بنا به تجربه و مساحت زمین و موقعیت آن شالیزار
را کرت‌بندی می‌نماید.
معمولاًاندازه کرتها در نقاط شیبدار نسبت به زمین‌های مسطح باید کمتر در نظر گرفته شود. شخم
زمین در مناطق برنجکاری شمال کشور گاهی بوسیله گاو آهن نیز انجام می‌گیرد. قدمت گاوآهن
بسیار زیاد بوده و به هزاران سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد و مراحل تکامل آن از
چوب به آهن و شکل‌گیری آن در دوره‌های مختلف انجام گرفته است. شخم با گاوآهن احتیاج
به انرژی زیاد دارد زیرا عمق شخم را با فشار دادن بر روی دست تنظیم می‌نمایند. گاوآهن‌های
ایرانی دارای قدمت سه هزار ساله می‌باشند که تا کنون تغییرات زیادی در ساختمان آن بوجود
آمده است.
باتوجه به این، متاسفانه هنوز هم استفاده از این نوع وسیله در شخم شالیزار مرسوم است.
در هر هکتار از برنجکاری گیلان عملیات لایروبی، مرزکشی و آماده سازی زمین به ۱۷۰ ساعت
وقت نیاز دارد.
عملیاتانتقال نشاء از خزانه به زمین اصل
عملانتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت را نشاء‌کاری می‌نامند.
دراستان گیلان عملیات نشاء‌کاری از اوایل تا اواسط اردیبهشت‌ماه شروع می‌شود. در این
موقع نشاء‌ها به اندازه طبیعی خود یعنی ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر رسیده و دارای ۴ تا ۵ برگ
هستند. برای انجام نشاء‌کاری، باید نشاء‌ها از خزانه کنده شده و به زمین اصلی منتقل
شوند قبل از کندن نشاء‌ها خزانه باید کاملاً آبیاری شود تا عمل کندن نشاء‌ها به آسانی
صورت گرفته و به ریشه‌ها آسیبی وارد نگردد. عملیات کندن نشاء‌ها بطریق سنتی بوده و
بوسیله دست انجام می‌گیرد. کاشت نشاء‌ها در زمین اصلی در استان گیلان توسط زنان و در
استان مازندران توسط مردان ماهر شالیکار انجام می‌گیرد. نشاء‌ها بدقت و آرامی از داخل
خزانه کنده می‌شوند و علفهای هرز آن جدا می‌گردند. از مهمترین علفهای هرزی که در این
مرحله در خزانه زیاد دیده می‌شود علف هرز مهم شالیزار به نام سوروف است. که در مراحل
اولیه رشد خود بسیار شبیه نشاء‌های برنج بوده و تنها کشاورزان با تجربه می‌توانند آنرا
از برنج تشخیص داده و از نشاء جدا نمایند.
بطورکلی برنج دارای زبانک و گوشوارک می‌باشد، ولی سوروف فاقد آنها بوده و یا فقط زبانک
دارد.
بدینطریق براحتی می‌توان برنج را از سوروف تشخیص داد. پس از این عمل نشاء‌ها را بصورت ۱۵۰
تا ۲۰۰ عددی و گاهی بیشتر دسته‌بندی نموده و توسط ظروفی بنام طشت یا قایق‌های چوبی
کوچک از محل خزانه به محل کاشت در زمین اصلی منتقل می‌نمایند.
نشاءکارها، برنج را در جلوی خود کاشته و بتدریج به عقب حرکت می‌نمایند تا علاوه بر تسریع
در عمل نشاء‌کاری از لگدکوب شدن نشاء‌ها جلوگیری بعمل آید.
فاصلهکاشت نشاء‌ها بسته به رقم و واریته برنج متفاوت می‌باشد بعنوان مثال در ارقام پر محصول
ندا، که تولید پنجه‌های زیادی می‌نماید فاصله کاشت باید بیشتر در نظر گرفته شود. در
هنگام نشاء‌کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد زیرا
آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت می‌شود. همچنین وجود آب بعنوان یک قیم
برای نشاء بوده و از خوابیدن نشاء‌ها جلوگیری می‌نماید.
نشاء‌هابه صورت کپه‌ای کاشته می‌شوند و در هر محل یا نقطه از کاشت بسته به رقم، واریته و همچنین
ضعیف یا قوی بودن نشاء ۲ تا ۵ و گاهی اوقات تا ۷ عدد نشاء را اقرار می‌دهند و در بعضی
از نقاط، تعدادی نشاء‌ها را بصورت دسته‌ای روی زمین قرار می‌دهند تا در مواقع لزوم
در صورت خراب و یا نابود شدن تعدادی از نشاء‌ها از آنها استفاده نمایند اخیراً در بعضی
نقاط از ماشین نشاء‌کار جهت عمل نشاء‌کاری استفاده می‌شود. بعد از کاشت باید به زمین
شالیزار کود شیمیایی افزود. کودهایی که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، اوره و
فسفات آمونیوم (هر کدام به مقدار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار) می‌باشند.
