مقاله آموزشی بیلیارد

بیلیارد

نوعی بازی است که در فضای سرپوشیده در میزی مربعی (پوشیده با پشم سبز) با ۳ یا ۱۵ گوی و میله‌ای چوبی بازی می‌شود. بیلیارد در ایران با روشی مأخوذ از روسیه بازی می‌شود. هر یک از گوی‌ها را شار (روسی گوی) خوانند. تاریخ اختراع بیلیارد معلوم نیست. در فرانسه نوعی بیلیارد در قرن ۱۶ م. رواج داشت، و پیش ازآن هم بازی شبیه آن معمول بود. در انگلستان بیلیارد در زمان شکسپیر رایج بود.
آشنایی با ورزش بیلیارد ورزش بیلیارد یک ورزش سرگرم‌کننده و جالب است که طرفداران خاص خود را دارد، این ورزش در ابتدا در فضای باز انجام می‌شد اما پس از مدتی به مکان‌های سربسته بر روی میز پوشیده از پارچه سبز که شبیه به چمن بود تغییر مکان یافت.
نخستین چیزکه باید دربارهٔ بیلیارد بدانید این است که این ورزش برخلاف ورزش‌های توپی دیگر دارای توپ‌های زیادی است. بیلیارد ورزشی است که در فضایی سرپوشیده و بر روی میزی مستطیل شکل (table) و به همراه گوی‌های که به آن‌ها توپ (ball) گفته می‌شود و توسط چوب (cue) یا همان وسیله‌ای که توسط آن به توپهای بیلیارد ضربه زده می‌شود انجام می‌شود. این ورزش بر اساس دسته‌بندی فدراسیون جهانی به دو رشته زیر تقسیم‌بندی می‌شود. پاکت بیلیارد (pocket billiard) اسنوکر (snooker)
این ورزش در سال ۱۳۸۰ و با تأسیس فدراسیون بولینگ و بیلیارد جمهوری اسلامی ایران رسمیت پیدا کرد و چند سالی است که در ایران به صورت همگانی درآمده است
خوب به رنگ ها نگاه کنید، نخستین چیز که باید درباره بلیارد بدانید این است که این بازی برخلاف بازی های توپی دیگر دارای توپ های زیادی است. بیلیارد از قدیم به عنوان ورزش مرفهین مطرح بوده ولی چند سالی است که این ورزش در ایران به صورت همگانی درآمده و حالا خبر از المپیکی شدن این رشته در المپیک ۲۰۲۰ توکیو به گوش می رسد. از همین رو در این شماره از تماشاگر به صورت اختصاصی به این رشته در حال پیشرفت پرداخته ایم.

نورپردازی برای بیلیارد

بهترین نور برای میز بلیارد نور فلورسنت است. در مقایسه با لامپ های نئون قدیمی نور فلورسنت برای چشم بهتر و نیز از نظر اقتصادی باصرفه تر است زیرا دوام آن بیشتر است.
تولیدکنندگان اکنون نور لامپ های فلورسنت را به جای لامپ های قدیمی پیشنهاد می کنند، به خاطر اینکه از ایجاد سایه توپ به خصوص در نزدیکی ریل کوتاه جلوگیری می شود.
نور بلیارد باید در طول میز امتداد داشته باشد. این نور در دید واضح تر توپ ها و گوشه ها موثر است.

پوشش میز بلیارد و توپ ها

روزگاری پارچه بلیارد به طور معمول از جنس نمد بود اما امروزه این پوشش از جنس پشم شیشه یا پشم معمولی و یا مخلوط (پشم و نایلون) است. اگرچه می توانید میز خود را در هر رنگی که می خواهید خریداری کنید اما باید رنگی را انتخاب کنید که چشم را نزند. رنگ قرمز، ارغوانی و امثال اینها ممکن است در یک نگاه زیبا به نظر برسند اما خستگی چشم خیلی زود حادث می شود.

توپ بلیارد

زمانی توپ ها می بایست از عاج، ترکیبات دیگر و خاک رس ساخته می شدند اما امروزه جایگزین های پایدارتری دارند. توپ های آسیایی از رزین های پلی استری ساخته می شوند و این باعث می شود که برای تولید ارزان تر باشند.

چوب بلیارد

 
طول استاندارد یک چوب بیلیارد یک متر و ۴۷ سانتیمتر است.
چوب بیلیارد شامل نوک، بدنه و دسته است.
نوک: قسمتی که مقداری سفید و با طولی تقریبا برابر ۱٫۲۷ سانتیمتر است و یک قسمت کائوچویی در نوک.
بدنه: قسمتی صاف و صیقلی، کم پهنا و بلند است در میانه.
دسته: پرپهناترین قسمت که به صورت مخروطی به طرف میانه و نوک پیش می رود.
وزن: معمولی ترین وزن برای چوب بیلیارد ۵۱۰ تا ۵۹۵ گرم است.

میز

یک میز بیلیارد تقریبا برابر ۱۳۷٫۱۵۵ سانتیمتر عرض و ۲۷۴٫۲۳ سانتیمتر طول دارد و معمولا یک رویه سبز مخملی از جنس پلی استر و پشم روی آن را پوشانده و دارای ۶ کیسه است که ۴ تای آنها در گوشه ها و دوتای آنها در طرفین میز قرار گرفته اند.

راک

یک شیء سه گوش است که بازیکن از آن برای مرتب کردن توپ ها استفاده می کند. تمام توپ ها در راک قرار می گیرند.

گچ

وسیله دیگری که در طول بازی از آن استفاده می شود، گچ است. ما گچ را به نوک کائوچویی چوب خود می مالیم تا به ما کمک کند که چوب در زمان ضربه زدن به توپ بهتر بچسبد.

اصطلاحات رایج در بلیارد

شما باید اصطلاحاتی که در این بازی به کار می رود را به خاطر بسپارید، زیرا این اصطلاحات در طول بازی زیاد به کار می روند.
Cue Ball (پیتوک): یک توپ سفید بدون شماره است که شما در بازی فقط حق ضربه زدن به این توپ را دارید.
Object Ball (توپ هدف): اولین توپی که در طول بازی، پیتوک به آن ضربه می زند.
Break: ضربه ای است که د رابتدای بازی زده می شود. وقتی بازی شروع می شود، بازیکنی که از قبل تعیین شده به وسیله پیتوک اولین ضربه بازی را به سوی توپ های مرتب شده می زند و به این ترتیب بازی شروع می شود. به این عمل Break می گویند.
Pocketing a ball: وقتی یک توپ داخل پاکت برود به این عمل Sinking نیز گفته می شود.
Scratch: هنگامی که شما هرگز نمی توانید پیتوک یا توپ طرف مخالف را در پاکت کنید، در غیر اینصورت شما Scratch می گیرید و جریمه می شوید.
Frozen: وقتی که توپ هدف به توپ دیگری یا به دیواره میز چسبیده باشد. ضربه زدن به این توپ مقداری دشوار است.
Position Play: موقعیت بازی، سرعت لازم برای ضربه زدن، چرخش لازم و استراتژی بازی (به کدام توپ و از کجا ضربه بزنیم که بهترین موقعیت را برای ما فراهم کند.)
Banking a shot: زمانی که شما به پیتوک ضربه بزنید و پیتوک شما به توپ هدف و توپ هدف به دیواره میز برخورد کند و داخل یکی از پاکت ها برود. به این معناست که شما یا خیلی خوب بازی می کنید و یا خیلی خوش شانس هستید.
Combination: این در زمانی صورت می گیرد که ما به پیتوک ضربه بزنیم و پیتوک به یکی از توپ های خودمان و آن توپ به توپ هدف ضربه بزند و آن را هدایت کند.
نحوه ایستادن و ضربه زدن به توپ
یکی از مهمترین موارد کلیدی در یک اجرای شایسته نحوه قرار دادن پاها به ویژه پای عقب است. پای عقب برای بازیکنان راست دست، پای راست؛ و برای بازیکنان چپ دست، پای چپ لاست.
اگر پای عقب شما خیلی نزدیک به میز باشد، بدن شما دچار گرفتگی عضلانی می شود و نمی توانید چوب تان را آزادانه حرکت دهید. در نیتجه قادر به اعمال شایسته ضربه مورد نظر نخواهید بود. اگر پای شما خیلی عقب باشد، بدن تان خیلی به سمت جلو خم می شود و در وضعیت نافرمی قرار می گیرید و حرکت چوب تان محدود می شود.

تاریخچه بازی بیلیارد

تاریخچه بازی بیلیارد مفصل و بسیار غنی است. این بازی توسط پادشاهان، افراد عادی، روسا، بیماران روحی، بانوان، آقایان و قهرمانان به طور یکسان انجام می شده است.
تا قرن پانزدهم این بازی مدتی در اروپای شمالی و گجویا در فرانسه بر روی چمن مانند بازی کروکت (نوعی بازی با گوی و حلقه) انجام می شده است. بعد از مدتی این بازی به مکان های سربسته بر روی میز پوشیده از پارچه سبز که شبیه به چمن بوده تغییر مکان یافته و در اطراف لبه های این میز حاشیه ای ساده قرار گرفته بود. توپ ها به جای اینکه توسط چوب های سفت و محکم که به آن چماق می گفتند ضربه زده شوند، هل داده می شدند.
عبارت بیلیارد از زبان فرانسه از کلمه بیلارت به معنی یک نوع چوب سفت و محکم و هم از کلمه بایل به معنی یک نوع توپ گرفته شده است.
در ابتدای بازی با تو توپ بر روی یک میز شش حفره ای با یک حلقه شبیه به حلقه بازی کروکت و یک چوب عمود که به عنوان سپر بود، انجام می شد. تا قرن هجدهم به تدریج حلقه و سپر ناپدید شدند و تنها حفره ها و توپ ها باقی ماندند.
قبل از سال ۱۸۰۰ این بازی به عنوان بیلیارد اعیان زادگان شناخته می شد اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مردم با حرفه ها و مشاغل مختلف از آغاز، این بازی را انجام می دادند.
در سال ۱۶۰۰ مردم آشنایی کافی با این بازی پیدا کردند، به طوری که شکسپیر در کتاب آنتونی و کلئوپاترا به آن اشاره کرده بود. در اواخر سال ۱۶۰۰ چوب بیلیارد ساخته شد. وقتی توپ در کنار یک باند قرار می گرفت، برای ضربه زدن به توپ از چماق به خاطر نوک بزرگش به سختی می شد استفاده کرد، به همین دلیل بازیکنان چماق را وارونه گرفته و از دسته اش برای ضربه زدن به توپ استفاده می کردند. به دسته «دم» به معنی «دنباله» می گفتند که واژه چوب بیلیارد از این کلمه استخراج شده است.
در ابتدا میزها دارای دیواره های عمود و پهن در پشت باندها بودند که از افتادن توپ ها جلوگیری می کردند. تجهیزات بیلیارد به خاطر انقلاب صنعتی بعد از سال ۱۸۰۰ در انگلستان به سرعت توسعه پیدا کرد.
گچ برای اصطکاک بیشتر بین توپ و چوب بیلیارد حتی قبل از اینکه چوب بیلیارد نوک داشته باشد استفاده می شد. در سال ۱۸۲۳ چرم نوک چوب بیلیارد که با آن یک بازیکن می توانست توپ را به یک سو چرخش بدهد ساخته شد.
میهمانان انگلیسی به مردم آمریکایی نشان دادند که چطور در بازی از حالت چرخشی استفاده می کنند و به این حالت چرخشی فقط در آمریکا و نه در جاهای دیگر اینگلیش می گفتند.
در سال ۱۸۲۹ چوب بیلیارد دو تکه بود. حدود سال ۱۸۲۵ سطح میزها از تخته سنگ ساخته می شد. گودیر در سال ۱۸۳۹ توده کائوچو را کشف کرد و تا سال ۱۸۴۵ از آن برای ساخت گوشه های میز بیلیارد استفاده کرد. تا سال ۱۸۵۰ میز بیلیارد شکل صحیح و املی به خود گرفت.
قوانین بازی بیلیارد
قوانین حاکم بر بازی بیلیارد از حدود سال ۱۷۷۰ تا ۱۹۲۰ همان قوانین حاکم بر بازی بیلیارد در انگلستان بود. این بازی بر روی یک میز بزرگ به شکل مکعب مستطیل با سه توپ و شش حفره انجام می شد.
در قرن ۱۸ اندازه استاندارد میزها دو به یک، یعنی طول دو متر و عرض یک متر بود. قبل از این ابعاد استانداردی برای ساختن میز وجود نداشت. اصول بازی بیلیارد انگلیسی به واسطه بازی اسنوکر که یک بازی پیچیده، رنگارنگ و مرکب از جنبه های دفاعی و تهاجمی بود، ادامه پیدا کرد با این تفاوت که در بازی اسنوکر از ۲۲ توپ و در بازی بیلیارد انگلیسی از ۳ توپ استفاده می شد.
اشتیاقی که انگلیسی ها به بازی اسنوکر داشتند همانند اشتیاق آمریکایی ها به بازی بیسبال بود. به خاطر این اشتیاق، شما می توانید هر روز شاهد رقابتی در بازی اسنوکر در انگلیس باشید.
آمریکایی ها سال هاست در این رشته فعال هستند و اینکه چطور بازی بیلیارد به آمریکا آورده شده کاملا مشخص نیست. روایت ها نشان می دهد که این بازی در سال ۱۵۸۰ توسط یک شخص اسپانیایی به خیابان آگوستین آورده شده است اما تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که در سال ۱۵۸۰ هیچ اثری از این بازی وجود نداشته و بیشتر احتمال می رود که این بازی توسط مهاجران انگلیسی و هندی به آمریکا وارد شده باشد.
در سال ۱۷۰۰ تعدادی از قفسه سازان آمریکایی تصمیم گرفتند میزهایی هر چند کوچک برای بازی بیلیارد بسازند. با وجود این بازی بیلیارد در سرتاسر کشورهای مستعمره گسترش پیدا کرد. مشهورترین آنها بسفورد، مکانی در نیویورک بود که به دلالان سهام اختصاص داده شده بود.
بازی بیلیارد آمریکایی تا سال ۱۸۷۰ همان بازی بیلیارد ۴ توپه بود که معمولا بر روی یک میز بزرگ ۱۱ یا ۱۲ فوتی با چهار حفره و چهار توپ که ۲ توپ آن سفید و ۲ توپ دیگر قرمز بودند انجام می شد.

انواع بازی های بیلیارد

بازی Fifteen-Ball Pool (بیلیارد ۱۵ توپه)، با ۱۵ توپ مورد نظر که اعداد یک تا ۱۵ بر روی توپ ها نوشته شده بود انجام می شد. بازیکن بابت هر توپی که در حفره می انداخت براساس شماره روی آن امتیاز دریافت می کرد.
مجموع شماره های توپ ها در یکسری ۱۲۰ بود و کسی که نصف بیشتر این مجموع را به دست می آورد (حداقل ۶۱ امتیاز) برنده محسوب می شد. این بازی که به آن «بلیارد ۶۱» می گفتنهد، در اولین مسابقات قهرمانی آمریکا در سال ۱۸۷۸ به کار برده شد و یک فرد کانادایی به نام سیریل داین قهرمان این مسابقات شد.
در سال ۱۸۸۸ به این نتیجه رسیدند که عادلانه تر است امتیازها را براساس تعداد توپ هایی که به داخل حفره می اندازند حساب کنند نه براساس شماره ای که بر روی توپ نوشته شده است. بنابراین Continuous Pool (بیلیارد پیوسته) به عنوان یک بازی قهرمانی، جایگزین بازی ۱۵ توپه شد. بازیکنی که آخرین توپ یک مجموعه را به داخل حفره بیندازد می تواند مجموعه بعدی را برای بازی شورع کند و جمع امتیازاتش به طور پیوسته از یک مجموعه به مجموعه دیگر ثبت می شود.
اندکی بعد در سال ۱۸۹۰ بازی Eight Ball و به دنبال آن در سال ۱۹۱۰ بازی Straight Pool ابداع شد. حدود سال ۱۹۲۰ بازی Nine Ball اتبداع شد. از سال ۱۸۷۸ تا ۱۹۵۶ مسابقات قهرمانی بیلیارد به طور سالیانه برگزار می شد و بقیه ماه های باقیمانده حریفان یک به یک به مبارزه با یکدیگر می پرداختند.
تا مدت ها واژه بیلیارد به تمام بازی هایی که بر روی یک میز با حفره یا بدون حفره انجام می شد، نسبت داده می شد. بعضی ها از بیلیارد فقط برداشت بازی های کاروم را داشتند و از Pool برای بازی های حفره دار استفاده می کردند.
وقوع جنگ های جهانی اندکی این بازی را از رونق انداخت اما با دو واقعه مهیج که یکی در سال ۱۹۶۱ و دیگری در سال ۱۹۸۶ به وقوع پیوست، دوباره بیلیارد احیا شد. اولین واقعه، آزادی سینما بود. مثلا فیلم قهرمان براساس سرگذشت والترتیویز، فیلمی سفید و سیاه که زندگی سیاه یک قهرمان بازی را با بازیگری پل نیومن در نقش قهرمان داستان به تصویر کشیده شده بود. صدای به هم خوردن توپ ها باعث شد که مردم به فکر بازی مهیج بیلیارد بیفتند.