آموزش از راه دور و مدیریت دانش

   براي بسياري از آموزش دهندگان اين سوال پيش مي آيد كه آيا آموزش از راه دور به همان اندازه آموزش معمولي و رودررو مؤثر است؟
پاسخ به اين سوال با تحقيقاتي كه در اين زمينه صورت گرفته داده مي شود.در اين پ‍‍‍ژوهش ما روشهاي ارائه آموزش از راه دور ، مديريت در انتخاب تكنولوژي دانشي برتر ، وظايف مدير در آموزش فراگير، مهره هاي اصلي در آموزش از راه دور و سرانجام موارد تسهيل كننده امر آموزش از راه دور را بررسي مي كنيم.نتايج به دست آمده در اين پژوهش كارگشاي مناسبي براي مديران آموزشي كشور مي باشد.
1)مقدمه:
در طول تاريخ نسبتاً طولاني بشر، هرگاه انسان ها براي رسيدن به هدف و مقصود مشتركي به دور هم گرد آمده اند و با هم تشريك مساعي كرده اند،ضرورت هماهنگي ميان كوشش ها و تلاش هاي آنها محسوس و ضروري بوده ودر صورت عدم هماهنگي هيچ گاه به مقصود نرسيده و اگر گاهي بدون همكاري جمعي و نا هماهنگي و به صورت فردي در زمان محدودي به توفيق نسبي دست يافته است،سرانجامش به استبداد و سپس انقراض انجاميده است(هيتلر در زمان معاصر). همچنین در طول تاريخ فعاليت هاي اجتماعي انسان ها و مجموعه تدابيري كه براي هماهنگي و پيشبرد هدفهاي گروهي به عمل آورده است، اين فعاليت ها از تغيير وتحول كه از ويژگي هاي جوامع انساني است دور نمانده است و اين تدابير در دو سه دهه اخير با سرعتي شگفت انگيز رو به ترقي و تعالي داشته است و تكنولوژي و علم و دانش در تمامي عرصه ها چنان سريع صورت گرفته كه باور آنها دور از تصور و ذهن مي نمايد.اگر چه تغييرات و تحولات سريع اين دهه ها بر حسب زمان و مكان و سليقه هاي فردي و در جوامع مختلف متفاوت است،اما در حوزه مديريتي اين تحولات، معنا و مفهوم خرده گيري و پيدا كردن عيب ونقص در مديريت در گروهها جاي خود را به تعامل،همكاري، همفكري و تعاون داده است و نتايج تحقيقات علمي بسياري از دانشمندان علوم اجتماعي و علوم انساني اين موضوع را ثابت كرده است. البته مديريت داراي معاني و مفاهيم مختلف است و درهرگروه واجتماعي برحسب تجارب، احتياجات، هدف ها و مقاصد خود براي آن ها معنا و مفهوم خاصي را در نظر مي گيرند،اما اكثريت،مديريت را وسيله اي براي بهبود برنامه ها و بهتر به مقصود رسانيدن اهداف مورد نظر واز پيش تعيين شده مي دانند و نيز اتفاق نظر بر مسائل مطروحه زير دارند: 1)    مدير بایدكاملآً  با روش هاي مديريتي آشنا باشد؛ 2)    مدير بايد قدرت جلب همكاري همكاران را داشته باشد؛ 3)    هنر مدير به كار بستن اندوخته هابه افراد در شرايط گوناگون ميباشد؛(سيد جوادين،1386)
4)  مدير بايد مبتكر،كارا،خلاق،انعطاف پذير و مجهز به دانش روز باشد ودر برخورد با مسائل و مشكلات پيش بيني نشده به خوبي از عهده حل آنها برآيد؛ 5)    مدير در ارزشيابي از كار همكاران قاطع وبا اصول ارزشيابي نيز به خوبي آشنا باشد؛ 6)  مدير بايد با رابطه صميمانه با كاركنان جو مبتني بر حسن تفاهم ايجاد كرده و با حساسيت نسبت به احساس و واكنش كاركنان و همكاران وبا علاقه مندي با گوش كردن به نظرات ديگران محيط كار را براي هر طرح نويني آماده نگه دارد؛ 7)  مدير كاملاً بايد در جريان مسائل مديريتي روز بوده و با مطالعه مستمروبه دست آوردن اطلاعات جديد وتخصصي وآگاهي كامل با اصول مديريت به مسائل آماري، امور پژوهشي، جامعه شناسي وروان شناسي نيز آشنا باشد؛ 8)  مدير بايد هرروز با مطالعه وارتباط داشتن با محافل علمي دانش خود را بالا برده وبه روز كرده ودر محيط كار اشراف به كليه مسائل داشته باشد تا مديريت دانش معنا ومفهوم خاص خودراپيدا كند.
2) آموزش از ر اه دور و مدیریت دانش در سازمان: 2
-1 آموزش از راه دور چیست؟
همزمان با تحولات سریع تکنولوژی در زمان حاضر،لازم است که توده مردم یا عموم مردم که امکان حضور در کلاس های دانشگاهی برایشان فراهم نیست و در ضمن  دوست دارند که از اطلاعات به روز سود جویند وبه آموزش از راه دور روی آورند . آموزش از راه دور زمانی به وقوع می پیوندد که معلم و متعلم یا معلم و فراگیر به واسطه فاصله فیزیکی از یکدیگر جدا هستندواز تماس رودررو با یکدیگر محروم اند،اما این جدایی باعث نمی شود که از این ارتباط رودررو یا چهره به چهره همواره محروم بمانند زیرا تکنولوژی به مدد آنها می آید (صدا ،تصویر،داده ها ،چاپ و…)تا فاصله فراگیر و معلم را پرکند.این نوع آموزش این امکان را برای بزرگسالان بخصوص بزرگسالانی که از نظر جسمانی دارای معلولیت هستند،فراهم می آورد تا معلومات خود را ارتقاء بخشندوبه روز درآورند.همچنین برای کارمندان این امتیاز را داردکه در محل کار خود دانش خود را روز به روز بالا ببرند واز دیگران عقب نمانند.
2-2 آیا آموزش از راه دور مؤثراست؟
برای بسیاری از آموزش دهندگان این سؤال پیش می آید که آیا آموزش از راه دور به همان اندازه آموزش معمولی ورودررو مؤثر است؟ .پاسخ به این سؤال با تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته داده می شود که بلی، آموزش از راه دور به همان اندازه آموزش سنتی و متداول مؤثر است ،مشروط به اینکه تکنولوژی آموزشی وروش ارائه دروس با وظایف آموزش مورد انتظار متناسب بوده وامکان تعامل فراگیر با فراگیر دیگر و باز خورد بین معلم و فراگیر در زمان منتسب وجود داشته باشد.
2-3 آموزش از راه دور چگونه اجرا می شود؟
برای مدیری که آموزش از راه دور ارائه می کند روشهای زیادی وجود دارد که این روش ها را به چهار دسته اصلی تقسیم بندی می کنند (سرمدی ، 1382). الف) سمعی، ابزارهای سمعی آموزشی شامل تکنولوژی تعاملی مانند تلفن، کنفرانس های سمعی و رادیوهایی با طول موج کوتاه، ابزارهای سمعی غیر فعال (یک طرفه) مانند نوار و رادیو(سرمدی ، 1382). ب) بصری، ابزارهای بصری آموزشی شامل تصاویری مانند اسلاید ، تصاویر متحرک از قبل ساخته شده (فیلم و نوار ویدئو) و تصاویر متحرک زنده همراه با کنفرانس های سمعی که تصویر فرد سخنران همراه  (یا بدون) تصویر فراگیر با صدای هر دو فرد وجود دارد. ج) داده ها، کامپیوتر می تواند به طور الکترونیکی اطلاعات را منتقل کند وبه همین دلیل است که واژه «داده» در توصیف دسته بزرگ ابزار آموزشی به کار رفته است .کاربرد کامپوتر برای آموزش از راه دور متنوع و شامل موارد زیر است: 1) آموزش با کمک کامپیوتر که در آن کامپیوتر به عنوان یک ماشین آموزش دهنده جهت ارائه هر درس به کار می رود. 2) آموزش با هدایت کامپیوتر که از کامپیوتر جهت سازماندهی مطالب درسی استفاده می شود و کارنامه و نحوه پیشرفت فراگیر را باز یابی می کند، خود آموزش از طریق کامپیوتر اجرا نمی شود، هر چند اولی اکثراً همراه دومی است. 3) آموزش با رسانه های کامپیوتری، که کاربرد امکانات کامپیوتری برای آسان تر کردن اجرای آموزش است، مانند پست الکترونیکی ، نمابر ، کنفرانس های زنده کامپیوتری و تور جهان گستر. د) چاپ، ابتدایی ترین واصلی ترین عنصر برنامه های آموزش از راه دور که می شود گفت در تمامی سیستم های اجرایی به کار می رود چاپ است که هنوز بعد از صدها سال که از اختراع آن می گذرد وبا وجود تکنیک ها و روش های متنوع تر و پیچیده تر امروزی موفقیت خود را حفظ کرده است. چهار چوب های متنوع چاپی در دسترس عبارتند از کتاب درسی، راهنماهای مطالعه، کتاب تمرین، شرح درس دوره های آموزشی و مطالعات موردی(احمد سلطانی، 1382).
2-4 کدام تکنولوژی بهتر است؟ به رغم نقش کلیدی تکنولوژی در اجرای آموزش از راه دور ، معلمین باید توجه خود را به نتایج و اهداف آموزشی و نه تکنولوژی اجرای آموزش معطوف نمایند. کلید آموزش از راه دور مؤثر،توجه به نیازهای فراگیران، نیازهای محتوای درسی ومحدودیت هایی است که معلم قبل از انتخاب سیستم اجرا با آن مواجه می شود، این نگرش و روش نظامند به آموزش مستلزم بهره گیری از انواع مختلف رسانه ها برای رسیدن به هدف خاص است مثلاً: 1-  یک ابزار چاپی مناسب می تواند بیشتر محتوای آموزشی را به شکل یک کتاب درسی مثل متن های خواندنی، طرح درس وبرنامه های روزانه فراهم آورد. 2-    کنفرانس های سمعی یا بصری تعاملی می تواند امکان تعامل چهره به چهره (یا صدا با صدا) را به طورزنده فراهم آورد این روش ، روش عالی مقرون به صرفه برای بهره گرفتن از سخنرانان میهمان یا متخصصان بعضی دروس است. 3-  کنفرانس های کامپیوتری یا پست الکترونیکی در ارسال پیغام ، تأمین بازخورد تکالیف درسی وارتباطات بین افراد خاص یک کلاس به کار می رود ودر افزودن تعامل بین فراگیران بسیار مؤثرند. 4-  نوارهای ویدئویی از قبل ضبط شده را می توان برای ارائه سخنرانی های کلاسی و محتوای درسی که وابسته به تصویر هستند، به کار برد. 5-  فکس(fax ) ، برای توزیع تکالیف درسی، ارائه آخرین اعلانات یا گرفتن تکالیف فراگیر و ارائه بازخورد فوری به کار می رود. بهره گیری از این روش جامع، انتخاب دقیق روش تکنولوژی مناسب از بین سایر روش ها را به عنوان وظیفه، برعهده آموزش دهنده قرار می دهد.(هدف، ساختن ترکیبی از رسانه های آموزشی است که نیازهای فراگیر را به شکلی رفع کند تا هم از لحاظ آموزشی وهم از نظر اقتصادی دقیق، مقرون به صرفه ومؤثر باشد).(سرمدی،1382)
3) آموزش از راه دور مؤثر: همه برنامه هاي آموزش از راه دور مؤثربا طراحي دقيق وبالاخص درك نيازهاي دوره وفراگيرشروع  مي شود. تكنولوژي مناسب را زماني مي توان انتخاب كرد كه اين عناصر به طور مفصل وباحفظ جزئيات درك شوند؛ هيچ مطلب عجيبي در ايجاد برنامه هاي موفق آموزش از راه دور وجود نداردو اين برنامه ها  نه به طور خودبه خودي و تصادفي بلكه در طي كار سخت وكوشش فراوان افراد وسازمان هاي مختلف به وجود مي آيند.در حقيقت برنامه هاي آموزش از راه دور موفق به سعي و همكاري هماهنگ و مداوم فراگيران، اعضاي هيئت علمي، مسئولان آموزش، كارمندان واحد پشتيباني وبه خصوص مديران وابسته است. 3-1 وظايف مدير در آموزش فراگير معمولاًهر مديري بايد متوجه اين نكته باشد كه اگر چه براي اعمال مديريت به يك سري معلومات وآگاهي ها دست يافته است؛ اما اين را نيز بايد بداند كه براي به مرحله عمل در آوردن آموخته ها يك فاصله زماني موجود است كه هر مدير شخصاً بايد آن را تجربه كندواين فاصله زماني مرحله بسيار مهمي است كه در آن توانائي هاي فردي هرمدير نيز دخالت دارد، كه چگونه اين مرحله را خوب درك كند وچگونه تئوري و عمل را با هم تلفيق كند؛ گاهي مديران عملاً به اين نكته مي رسند كه نمي توانند انتظارات و خواست هاي همكاران و به ويژه فراگيران را عملي سازند، در اين هنگام است كه يادگيري وارد مرحله نسبتاً سختي مي شود و مدير را وادار مي كند كه سخت كوشي وتلاش فوق العاده اي انجام دهدوبراي توفيق در عمل بايد نيازهاي فراگيران را به دقت بررسي و با برنامه ريزي مناسب از همكاران با تجربه مدد جويد. مدير با كمك خواستن از همكاران و حتي فراگيران مي تواند اعتماد آنها را در محيط كاري جلب كندواين اطمينان را هم پيدا مي كند كه درفضاي حاكي از اعتماد واطمينان همكاران و فراگيران او را مدد خواهندكرد (سرمدي،1381). از طرف ديگر بعضي از فراگيران در جريان يادگيري متوجه مي شوند كه قدرت اجراي برخي كارها را كه قلباً مايل به انجام آن هستند را ندارندو احتمالاً اين موضوع باعث بروز يأس و نگراني در آنها مي شود؛ مدير وسرپرست بايد متوجه اين نكته باشد كه پيدايش اين حالت در دانشجو الزاماًحالت بد و زيان آوري نيست، بعضي از نگراني ها وهيجان ها كه فراگيران در مورد شايستگي خود دارند مي تواند انگيزه و محرك خوبي براي مطالعه ، تفكر وحتي علاقه مندي بيشتر به يادگيري نمايد. البته در بعضي از موارد كه سرپرست متوجه مي گردد كه فراگير از عهده انجام عملي بر نمي آيد (كه به ندرت اين اتفاق مي افتد) مدير موظف است شخصاً عهده دار راهنمائي و هدايت فراگير شود. مدير مجرب مي داند كه كه ظرفيت واستعداد فراگيران متفاوت و داراي درجات مختلف است در اين حالت است كه بايد به آنها كمك كند تا نگراني ها را ظرف مدت كوتاهي برطرف وفراگير را به روال عادي يادگيري برگرداند. البته بايد به اين نكته نيز توجه كرد كه مديريت شغل ساده اي نيست وچون هر مدير درصدد است كه مشكلات وكاستي ها را برطرف كند؛اين كاستي ها ومشكلات خواه ناخواه بر روح وروان او اثر مي گذارد وبراي اينكه تأثير منفي زيادي نگذارد اراده اي محكم و عزمي راسخ واستوار نياز دارد. willis,1993)) 3-2 مهره هاي اصلي در امر آموزش از راه دور در زير به مهره هاي اصلي آموزش از راه دور و مشكلاتي كه هر كدام با آن مواجه مي شوند اشاره مي شود؛ 1)  فراگيران؛ برطرف كردن نيازهاي آموزشي فراگيران هدف اصلي هر برنامه مؤثر آموزش از راه دور است وبرگزاري آزمون نهايي نشان دهنده تأثير آن در اين زمينه است ،صرف نظر از محتواي آموزشي نقش اصلي فراگير ،يادگيري است؛ اين وظيفه حتي در بهترين شرايط سخت است و نيازمند انگيزه طراحي و توانائي است تا محتواي درس مورد تدريس تحليل و به كار گرفته شود.   وقتي آموزش از راه دور انجام مي شود ، مشكلات افزون مي شود زيرا فراگيران اغلب از افرادي كه زمينه و علايق مشابه با آنها دارند جدا هستند وفرصت كمي براي تعامل با معلم ها در خارج از كلاس درس دارند يا اين فرصت اصلاً وجود ندارد، لذا بايد بر ارتباط تكنيكي تكيه كند تا فاصله بين شركت كنندگان در كلاس درس پر شود. 2) اعضاي هيئت علمي(سرمدي،1382)؛ موفقيت هر آموزش از راه دور ، به طور مضاعف بر دوش اعضاي هيأت علمي قرار دارد. در محيط يك كلاس درس رايج ، مسئوليت آموزش دهنده جمع آوري محتواي دوره و درك نياز فراگير است، اما آموزش دهنده از راه دور مشكلات خاصي دارد : الف)بايد مشخصات ونيازهاي فراگيران از راه دور را به رغم ناچيز بودن تجارب دست اول و محدوديت تمامي چهره به چهره تشخيص دهد. ب)روش هاي تدريسي اتخاذ كند كه در آن نيازها وتوقعات فراگيران متعدد وغالباً متفاوت در نظر گرفته شده باشد. ج)نحوه اجراي تكنولوژي را فعالانه درك كند در عين حال كه نقش تدريس خود را فراموش نكند وبر تدريس خود متمركز باشد. د)هم محتواي درس را تدريس كند و هم به طور مؤثر به عنوان تسهيل كننده امر آموزش عمل نمايد. 3) تسهيل كنندگان امر آموزش؛ آموزش دهنده غالباً ترجيح مي دهد كه افرادي به عنوان مسئول آموزش بين او و فراگيران وجود داشته باشد. فرد مسئول آموزش در صورتي مثمر ثمر خواهد بود كه فراگيراني كه برايشان خدماتي ارائه مي دهند توقعات آموزش دهنده را بشناسند و مهمتر از همه اينكه تا وقتي قانون و بودجه اجازه  مي دهد، مسئول آموزش بايد راغب به پيروي از خط مشي تعيين شده معلم باشد. نقش مسئول آموزش
حتي در كلاسي كه ممكن است هيچ تخصصي از نظر محتوا در آن درس نداشته باشد، افزايش مي يابد؛ حداقل مسئوليت فرد تسهيل كننده امر آموزش ايجاد تجهيزات و جمع آوري تكاليف، مراقبت امتحانات و خلاصه گوش وچشم بودن براي آموزش دهندگان است.(احمد سلطاني،1382)
4) كارمندان پشتيباني؛ اين افراد قهرمانان بي نام و نشان حرفه آموزش از راه دور هستند كه كار آنها حصول اطمينان از تحقق اجراي انبوه جزئيات لازم براي موفقيت برنامه است؛ اكثر برنامه هاي آموزش از راه دور موفق از عملكردهاي خدماتي حمايتي براي ثبت نام فراگيران، تكثير مواد درسي وتوزيع آنها، سفارش كتاب درسي و حفاظت از كتاب هاي تكثير شده، برنامه ريزي براي استفاده از امكانات ارائه كارنامه نمرات ، مديريت منابع تكنيكي وغيره بهره مي گيرند. كارمندان پشتيباني در واقع همانند حلقه اتصال همه فعاليت هائي عمل مي كنند كه آموزش از راه دور موفق را عملي مي سازند . 1)  مديران؛ در سطور قبل به اختصار در مورد وظايف مديران آموزش از راه دور مطالبي آمد، در اينجا اضافه مي كنيم كه مدير در طراحي يك برنامه آموزش از راه دور نفوذ بسيار زيادي دارد اما گاهي مديران كنترل روي عامل تكنيكي را در مرحله اجراي برنامه از دست مي دهند يا بعضي ها اين كنترل را اعمال نمي كنند، مديران موفق در امر آموزش از راه دور صرفاً افرادي با ايده هاي جديد نيستند بلكه اين افراد در حكم سازنده آرا مشترك، تصميم گيرنده و داورند. اين افراد به طور تنگاتنگ با پرسنل بخش حمايتي خدمات و تكنيك در ارتباطند تا مطمئن شوند كه منابع تكنولوژيكي به گونه اي صحيح براي اهداف بعدي آموزشي موسسه به كار مي روند، مهمتر از آن مديران هميشه اهداف آموزشي را مد نظر دارندو مي دانند كه رفع نياز آموزشي دانشجويان آموزش از راه دور هدف نهايي آنهاست.
نتيجه گيري: با توجه به مطالبي كه در ارتباط با مديريت در صفحات قبلي از نظر خوانندگان محترم گذشت مي توان نتيجه گرفت كه مديريت دانش در زمان ما يعني تسهيل كننده امور آموزشي ، برقراري ارتباط با همكاران حوزه مديريت خود ، شناخت بيشتر و بهتر همكاران و استفاده بهينه از توانائي واستعداد هر همكار ، برطرف كردن مشكلات همكاران وارزشيابي درست و دقيق از كار آنان، تشويق همكاران ساعي و كوشا و تذكر و راهنمايي كاركناني كه هماهنگي لازم را با گروه ندارند، به وجود آوردن جو تفاهم ودرك متقابل همكاران و به عبارت ديگر مديريت؛ حمايت، تقويت، ياري، آگاهي و سرانجام همكاري و همفكري وايجاد محيطي كه امكان رشد ونمو همه جانبه دانش آموخته از طريق قبول مسؤليت و بروز و ظهور ابتكار و خلاقيت همه افراد تحت اعمال مديريت است.