مهندسی مالی و مدیریت ریسک

مهندسی مالی و مدیریت ریسک
مدیریت مالی برای مدیران
مدیران می بایستی با صورتهای مالی و با مفاهیم آن آشنائی داشته باشند. مهمترین وظیفه مدیران بنگاه های اقتصادی عبارت است :
1- برنامه ریزی
2- کنترل
برنامه ریزی = نشاندهنده اهداف بنگاه و همچنین نحوه و مسیر رسیدن به آن اهداف است ؛ یعنی ما الان کجا هستیم و به کدام سوی می خواهیم حرکت کنیم ؛ هدف ما کجا ست و آیا به سمت هدف داریم حرکت می کنیم .
کنترل = بررسی میزان موفقیت بنگاه در رسیدن به اهداف فوق الذکر ؛ بررسی کنیم که در مسیر درست هستیم یا خیر ؟
مدیران برای تحقق این وظایف ( برنامه ریزی و کنترل ) نیاز به اطلاعات دارند . مدیران برای رسیدن به اهداف بایستی یک سری اطلاعات ورودی داشته باشند .
حال سئوال این است که مدیران چه اطلاعاتی برای برنامه ریزی و کنرل نیاز دارند که برای آنان مفید و جذاب باشد .
در یک سازمان انواع و اقسام اطلاعات وجود دارد مانند :
– کیفیت کارکنان یک بنگاه
– هزینه های تولید محصولات
– تعداد کارکنان یک بنگاه
– تعداد صندلی های موجود در یک بنگاه
– و …
از بین اطلاعات موجود باید دید که کدام یک از اطلاعات بیشتر به درد برنامه ریزی و کنترل می خورد . مشاهده می گردد که هزینه های تولید محصولات برای یک مدیر فایده بیشتری دارد که نمونه یک اطلاعات مالی است و سایر اطلاعات بیشتر بدرد مدیریت منابع انسانی می خورد .
ویژگی های مطلوب اطلاعات مالی
1- کمی بودن = هنگامی که اطلاعات ذاتا” کمی باشند به ما قابلیت قیاس و تحلیل می دهند . همچنین اطلاعات کمی غیر قابل تفسیر هستند. به بیان دیگر مفهوم این اطلاعات مشخص بوده و به سلیقه تفسیر کننده اطلاعات بستگی ندارد . مثلا شرکت ایکس در سال 10.000.000 ریال سود دارد ؛ این 10.000.000 ریال برای همه برداشت یکسان دارد ولی اگر بگویم که محمود کارمند خوبی است چون کمی نیست و کیفی است لذا برای هر کدام از ما می تواند یک تفسیر داشته باشد.
2- قابلیت اتکا بودن = باید دقت نماییم که قابل اتکا بودن اطلاعات ؛ یک پارامتر نسبی است اطلاعات مالی به دلیل قابلیت صحت آزمایی تا حدی قابل اتکا هستند چرا که شخصی مستقل بنام حسابرس صورتهای مالی را بررسی نموده و تا حدی از صحت آنها اطمینان حاصل می نماید. علاوه بر این با استفاده از بعضی از نسبت ها ی مالی نیز می توان به کیفیت صورتهای مالی پی برد .
3- به موقع بودن = در صورت وجود سیستم های اطلاعاتی مناسب؛ اطلاعات مالی را می توان در اسرع وقت تهیه نمود که این مورد بستگی به سیستم اطلاعات مالی قوی یا ضعیف شرکتها دارد.
4- مرتبط بودن با تصمیمات مدیران = هدف غایی هر بنگاه اقتصادی کسب سود پایدار است . اطلاعات مالی دقیقا” همان اطلاعاتی است که مدیران برای بررسی میزان موفقیت بنگاه در رسیدن به اهداف خود بدان نیاز دارند.
نحوه تهیه صورتهای مالی
صورتهای مالی مهم ترین منابع مالی یک شرکت است که دارای ویژگی های خاص می باشد.
هر گزارش مالی باید دارای دو ویژگی اساسی باشد.
الف – جامع
ب- خلاصه
حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی
حسابداری تعهدی = در مبنای تعهدی کامل ؛ درآمد زمانی ؛ شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می گردند که تحصیل می شوند یا تحقق می یابند. در این مبنا زمان تحصیل یا تحقق در آمده هنگامی است که درٱمد به صورت قطعی مشخص می شود یا برنامه ادامه خدمات حاصل می گردد . لذا زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرار نمی گیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درآمد در شناسایی و ثبت درآمد اهمیت دارد . همچنین در این مبناء زمان شناسایی و ثبت هزینه ها ؛ زمان ایجاد و یا تحقق هزینه هاست و زمانی که کالایی تحویل می گردد یا خدمتی انجام می شود ؛ معادل بهای تمام شده کالای تحویلی و یا خدمت انجام یافته بدهی قابل پرداخت ایجاد می شود .
حسابداری تعهدی در بنگاه های انتفاعی استفاده می شود و حسابداری تعهدی بر مبناء فروش است نه دریافت پول و لزومی ندارد که درآمد همیشه نقد باشد و می تواند تعهدی هم باشد. به عبارتی ساده : مبناء در حسابداری تعهدی جابجایی کالاست نه پول دریافتی .
حسابداری نقدی = حسابداری نقدی روشی است که اساس آن بر دریافت و پرداخت وجه نقد استوار است . در این روش هر گونه تغییر در وضعیت مالی موسسه ؛ مستلزم مبادله وجوه نقد است و درآمدها زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت می شوند که وجه نقد آن
دریافت می شود . و هزینه زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت می شود که وجه آنها به صورت نقد پرداخت گردد.
حسابداری نقدی در دولتها و بنگاه های خیریه مورد استفاده قرار می گیرد . در آمد وقتی شناسایی می گردد که پول وارد موسسه و هزینه وقتی شناسایی می گردد که پول از موسسه خارج گردد.
صورت جریان وجوه نقد
با توجه به اهمیت وجه نقد در تصمیم گیری های اقتصادی از یک سو و تعهدی بودن صورت سود و زیان از سوی دیگر ؛ نیاز به یک صورت مالی با مبنای نقدی احساس می شود .
صورت جریان وجوه نقد ( گردش وجوه نقد ) این نیاز را برآورده می نماید.
صورت جریان وجوه نقد یکی از صورتهای مالی است که منابع و مصارف وجه نقد را طی یک دوره مالی ؛ مشخص می سازد .
انواع صورتهای مالی
تراز نامه = یکی از صورتهای مالی است که وضعیت شرکت را در یک لحظه نشان می دهد .
صورت سود و زیان = یکی از صورتهای مالی است که عملکرد شرکت را در طی یک دوره مالی مشخص نشان می دهد.
گردش وجوه نقد = یکی از صورتهای مالی است که منابع و مصارف وجوه نقد را در طی یک دورمالی نشان می دهد.
ارتباط تراز نامه و صورت سود و زیان
سود و زیان انباشته در ابتدای دوره
+ سود خالص طی دوره
– سود توزیع شده بین سهامداران
= سود و زیان انباشته در پایان دوره
مثال : بر اساس جدول ذیل سود انباشته سال 91 را محاسبه نمائید.
سال مالی 90 91
سود خالص 60 90
سود توزیع شده 40 50
سود انباشته 170 ؟
در فرمول بالا جایگذاری می نمایم
سود و زیان انباشته در ابتدای 170
+ سود خالص طی دوره 90
– سود توزیه شده بین سهامداران (50 )
= سود و زیان انباشته در پایان دوره 190
ارتباط ترازنامه و صورت گردش وجوه نقد
موجودی نقد در ابتدای دوره
+ منابع وجوه نقد طی دوره
– مصارف وجوه نقد طی دوره
= موجودی نقد در پایان دوره
با فرمول زیر خرید طی دوره را بدست می آوریم
موجودی مواد و کالا در ابتدای دوره ( از ترازنامه بدست می آوریم )
+ خرید طی دوره ( ؟ )
– بهای تمام شده کالای فروش رفته طی دوره ( از صورت سود و زیان بدست می آوریم )
= موجودی مواد و کالای در پایان دوره
فرمول
حسابهای پرداختنی در ابتدای دوره (از ترازنامه بدست می آوریم )
+ خرید طی دوره ( از فرمول قبلی )
– وجه نقد پرداختنی به تامین کننده طی دوره ( ؟ )
= حسابهای پرداختی در پایان دوره (از ترازنامه بدست می آوریم )
با توجه به جدول ذیل وجه نقد پرداختی به تامین کنندگان در سال 91
سال 90 91
حسابهای پرداختنی 100 80
موجودی مواد و کالا 200 300
بهای تمام شده کالای فروش رفته 70 80
ابتدا بایستی از فرمول اول خرید طی دوره را بدست آوریم تا بتوان وجه نقد پرداختی را محاسبه کرد .
موجودی مواد و کالا در ابتدای دوره 90 200
+ خرید طی دوره 91 x = 180
– بهای تمام شده کالای فروش رفته طی دوره 91 80
= موجودی مواد و کالای در پایان دوره 91 300
200-80=120 + ؟ = 300
پس از بدست آوردن خرید طی دوره از فرمول دوم استفاده می کنیم
حسابهای پرداختنی در ابتدای دوره 90 (از ترازنامه بدست می آوریم ) 100
+ خرید طی دوره 91 ( از فرمول قبلی ) 180
– وجه نقد پرداختنی به تامین کننده طی دوره ( ؟ )91 ؟=200
= حسابهای پرداختی در پایان دوره (از ترازنامه بدست می آوریم ) 91 80
کارکرد صورتهای مالی
هدف از تهیه صورتهای مالی ارائه اطلاعاتی تلخیصی و طبقه بندی شده در باره وضعیت مالی عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع شود .
خلاصه اینکه هدف از تهیه صورتهای مالی یک سری اطلاعات مالی است که وضعیت مالی شرکت را نشان می دهد . که دارای :
1-ترازنامه ( اطلاعات مالی شرکت را نشان می دهد )
2- عملکرد مالی ( کارکرد سود و زیان را نشان می دهد )
3- انعطاف پذیری مالی .
انعطاف پذیری مالی یعنی اینکه شرکت دارای دو ویژگی خاص زیر باشد :
1- الف – بحران غیر مترقبه مالی : اگر بحران مالی غیر مترقبه بوجود آمد شرکت بتواند از آن عبور کند.
ب- فرصت سرمایه گذاری غیر مترقبه : اگر فرصت سرمایه گذاری غیر مترقبه بوجود آمد شرکت بتواند از آن استفاده کند.
انعطاف پذیری مالی زمانی ایجاد می شود که شرکت اوضاع مالی خوبی داشته باشد یعنی وجه نقد آزاد داشته باشد تا بتواند در چنین شرایطی از آن استفاده کند .
اجزای صورتهای مالی
الف – صورتهای مالی اساسی
1- تراز نامه
2- صورت سود و زیان
3- صورت سود و زیان جامع
4- صورت جریان وجوه نقد
ب- یادداشتهای توضیحی
ترازنامه
ترازنامه یکی از صورتهای مالی است که وضعیت و موقعیت مالی یک بنگاه را در انتهای یک دوره مالی نشان می دهد . ترازنامه از دو ستون تشکیل شده که در ستون سمت راست انواع دارایی و در ستون سمت چپ بدهی و حقوق صاحبان سهام درج می گردد.
دارایی ها :
الف – دارایی جاری
موجودی نقد
حسابها و اسناد دریافتنی تجاری
سایر حسابها و اسناد دریافتنی تجاری
موجودی مواد و کالا
سفارشات و پیش پرداخت ها
ب- دارایی های غیرجاری
دارایی ثابت مشهود
دارایی ثابت نامشهود
سمت چپ ترازنامه
بدهی ها
الف – بدهی جاری
حسابها و اسناد پرداختنی تجاری
سایر حسابها و اسناد پرداختنی
تسهیلات مالی کوتاه مدت
پیش دریافت ها
ب- بدهی غیرجاری
تسهیلات مالی بلند مدت
حقوق صاحبان سهام
الف – سرمایه
ب- سود انباشته
دارایی های جاری
وجه نقد : شامل موجودی بانکها – موجودی صندوقها – تنخواه گردانها
اسناد دریافتنی: طلب کوتاه مدتی که متکی به اسناد قانونی مانند سفته و برات
حسابهای دریافتنی: طلب های کوتاه مدتی که در قبال آن سفته یا برات دریافت نشده
نکته : حسابها و اسناد دریافتنی مجموعا و تحت عنوان حسابها و اسناد دریافتنی در ترازنامه ظاهر می شوند .
پیش پرداخت ها: مبالغی که جهت دریافت کالا یا خدمات در آینده پرداخت شده و تا زمانی که این کالا یا خدمات دریافت نشده است به عنوان دارایی شرکت تلقی می شود مانند طلب کالا و خدمات
موجودی مواد و کالا: در واقع همان انبار است شامل موجودی مواد اولیه – کالای در جریان ساخت و محصول آماده فروش
نکته : دارایی جاری قسمت نقد شونده تر یک شرکت است که قرار است در ظرف یکسال آینده یا به نقد تبدیل شود و یا به مصرف برسد.
دارایی های غیر جاری
سرمایه گذاری بلند مدت: سرمایه گذاری در اوراق قرضه ( مشارکت ) با سررسید بیش از یکسال و همچنین خرید سهام سایر شرکتها به منظور نگهداری این سهام بیش از یکسال .
دارایی های ثابت مشهود: دارایی هایی همچون زمین و ساختمان ؛ ماشین آلات و تجهیزات ، وسایل نقلیه ، اثاثیه اداری و کارگاهی که به منظور تولید و فروش محصول مورد استفاده قرار می گیرند ( برای مصرف و فروش نمی باشد )
مشهود از این نظر که ماهیت فیزیکی دارند و ثابت از این بابت که قرار نیست در یکسال آینده به مصرف برسند و یا به فروش برسند .
دارایی های ثابت نا مشهود : منابع طویل العمری که فاقد وجود فیزیکی بوده و در تولید و فروش محصول یا خدمات مورد استفاده قرار می گیرد و جزء دارایی های نامشهود طبقه بندی می شوند مانند حق امتیازها ، علایم تجاری و سرقفلی
سایر داراییها: کلیه دارایی های که قابل تقسیم بندی در مورد فوق نیستنددر این طبقه قرار گرفته می شود. مانندهزینه های تاسیس و هزینه های قبل از بهره برداری .
بدهی های جاری
حسابها و اسناد پرداختنی تجاری: حسابهای دریافتنی را به عنوان فروش نسیه در نظر می گیریم و حسابهای پرداختنی را به عنوان خرید نسیه در نظر می گیریم
تسهیلات مالی دریافتنی: مانند وام های کوتاه مدت بانکی
پیش دریافت ها : نقطه مقابل پیش پرداخت ها ( پول هایی که از مشتری دریافت شده ولی هنوز در قبال آن کالایی به مشتری تحویل نشده ، در این حالت پول دریافت شده تحت عنوان در آمد برای شرکت ثبت نمی گردند ) .
نکته : در حسابداری تعهدی مبناء ثبت درآمد و هزینه انتقال پول نیست بلکه انتقال کالا ملاک عمل خواهد بود .
حصه جاری وام بلند مدت: قسمتی از وام بلند مدت است که بایستی در سال جاری پرداخت گردد.
عمده بدهی های بلند مدت : اسناد و حسابهای پرداختنی باند مدت ، اوراق قرضه پرداختنی بلند مدت و تسهیلات بلند مدت
• پیش دریافت چون لغت دریافت دارد نباید به اشتباه در حساب دارایی ها ثبت شود . لذا پیش دریافت ها بعنوان بدهی و پیش پرداخت ها به عنوان دارایی بایستی ثبت گردد.
حقوق صاحبان سهام
سرمایه ( آورده سهامداران ): میزانی از دارایی که سهامداران در ابتدای تشکیل شرکت پرداخت نموده اند .
سرمایه شرکت در فعالیتهای روزمره شرکت تغییر نمی کند حتی با خرید و فروش کالا .
سرمایه در صورت افزایش یا کاهش سرمایه شرکت تغییر می کند .
اندوخته قانونی: طبق قانون تجارت شرکت ها سالانه حداقل پنح درصد ( 5٪ ) از سود خالص خود را باید تحت عنوان اندوخته قانونی در نظر بگیرند تا زمانی که این حساب به ده درصد ( 10٪ ) سرمایه ثبت شده شرکت برسد . و پس از آن شرکت در کسر کردن اندوخته قانونی مختار می باشد .
سود انباشته : مجموعه سودهای خالص کسب شده از ابتدای فعالیت شرکت که بین سهامداران توزیه نشده است .
صورت سود و زیان
صورت سود و زیان : یکی از صورت های مالی است که عملکرد شرکت را در طی یک دوره مالی نشان می دهد .
فرمت کلی صورتهای مالی
در آمد حاصل از فروش کالا یا ارائه خدمات
– برگشت از فروش و تخفیفات
= فروش خالص
– بهای تمام شده کالای فروش رفته
= سود ناخالص
– هزینه های فروش ، اداری و عمومی
+ خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی
= سود عملیاتی
– هزینه های مالی
+خالص سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی
= سود ناشی از فعالیتهای عادی قبل از مالیات
– مالیات سود فعالیت های عادی
= سود خالص
در آمد و هزینه
درآمد : عبارت است از افزایش در حقوق صاحبان سرمایه بجز مواردی که به آورده صاحبان سرمایه مربوط می شود .
به عبارتی کسب هر نوع دارایی در مقابل فروش محصول و یا ارائه خدمت را درآمد می نامند.
درآمد لزوما” نقدی نیست بلکه ممکن است به هر شکلی از دارایی باشد. ( مثلا فروش نسیه باعث ایجاد یک دارایی بنام حسابها و اسناد دریافتنی می گردد. )
هر دارایی که کسب شود لزوما” درآمد نیست بلکه باید در مقابل آن فروش کالا یا ارائه خدمت انجام گیرد .
در سیستم حسابداری تعهدی زمانی درآمد ثبت می شود که جابجایی کالا صورت گرفته باشد.
نکته : اگر موسسه قبل از تحویل کالا یا ارائه خدمت از مشتریان خود مبالغی دریافت کند ، این مبلغ تا زمانی که کالا مورد معامله ، تحویل مشتری نشده باشد ( یا خدمت مورد معامله ارائه نشده باشد ) به عنوان در آمد محسوب نخواهد شد و این پیش دریافت ها را باید به عنوان بدهی موسسه تلقی نمود .
درآمد به دو دسته تقسیم می شود :
الف – درآمد عملیاتی : به آن دسته از درآمدهای اطلاق می شود که در نتیجه عملیات اصلی موسسه باشد . مثل فروش کالا
ب- در آمد غیرعملیاتی : به آن دسته از درآمدهای اطلاق می شود که در نتیجه عملیات غیراصلی موسسه باشد . مثل فروش زمین در یک شرکت تولیدی .
هزینه : کاهش در حقوق صاحبان سهام بجز مواردی که به ستانده صاحبان سرمایه مربوط می شود .
صورت سود و زیان جامع
صورت سود و زیان جامع به عنوان یک صورت مالی اساسی ، باید کل درآمدها و هزینه های شناسایی شده طی دوره را که قابل انتساب به صاحبان سرمایه است به تفکیک اجزای تشکیل دهنده آنها نشان دهد .
هدف از تهیه صورت سود و زیان و صورت سود و زیان جامع ( تفاوت در تحقق و یا عدم تحقق درآمد ) ارائه کلیه درآمدها و هزینه های شناسایی شده طی یک دوره مالی می باشد.
سود هر شرکت بر دو نوع است :
الف- سود تحقق یافته : از محل فروش کالا و یا خدمات بدست می آید .
ب- سود تحقق نیافته : از محل تجدید ارزیابی حاصل شده ولی در سود خالص نشان داده نمی شود .
به موجب استاندارهای حسابداری در برخی موارد ، درآمدها و هزینه ها در صورت سود و زیان منعکس نمی شود و مستقیما به حساب حقوق صاحبان سرمایه منظور می شود به بیان دیگر صورت سود و زیان جامع ، گزارشی است که کلیه تغییرات ( افزایش یا کاهش ) حقوق صاحبان سرمایه از بابت درآمدها ، و هزینه های مختلف شناسایی شده اعم از تحقق یافته و تحقق نیافته طی دوره مالی را نشان می دهد .
صورت سود و زیان جامع به طریق زیر به اهداف گردش گری مالی کمک می کند .
الف – ترکیب اطلاعات مربوط به جنبه عملیاتی و موارد مرتبط با آن با سایر جنبه های عملکرد مالی واحد تجاری
ب- ارائه اطلاعاتی که همراه با اطلاعات مندرج در سایر صورتهای مالی اساسی ، برای ارزیابی بازده سرمایه گذاری در یک واحد تجاری مفید واقع شود .
صورت سود و زیان جامع شامل موارد ذیل می باشد :
الف- سود و زیان خالص دوره طبق صورت سود و زیان
ب- سایر درآمدها و هزینه های شناسایی شده به تفکیک
ج- تعدیلات سنواتی
فرمت کلی صورت سود و زیان جامع
سود خالص سال
مازاد تحقق نیافته ناشی از تجدید ارزیابی دارایی های ثابت
سود ( زیان ) تحقق نیافته سرمایه گذاری بلند مدت
سود جامع سال مالی
– تعدیلات سنواتی
سود جامع شناسایی شده از تاریخ گزارش گری قبلی
گردش جریان وجوه نقد
گردش جریان وجوه نقد : یکی از صورتهای مالی است که دریافت و پرداخت های نقدی را نشان می دهد . گردش جریان وجوه نقد
باید منعکس کننده جریان های نقدی طی دوره و تحت سرفصل زیر باشد.
1- فعالیت های عملیاتی
2- بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی
3- مالیات بر درآمد
4- فعالیت های سرمایه گذاری
5- فعالیت های تامین مالی
یادداشتهای توضیحی
یادداشتهای توضیحی به عنوان یکی از بخش های غیر قابل تفکیک صورتهای مالی ، اطلاعات ارزنده ای در مورد صورت های مالی به مخاطب ارائه می دهد.
اطلاعات ذیل باید در یادداشتهای توضیحی افشاء شود :
الف – تصریح اینکه صورتهای مالی بر اساس استانداردهای حسابداری تهیه شده است .
ب – رویه های حسابداری اعمال شده در خصوص معاملات و رویدادهای با اهمیت .
ج – مواردی که افشای آنها طبق استانداردهای حسابداری الزامی شده و در بخش دیگری از صورتهای مالی ارائه نشده است .
د – موارد دیگری که در صورتهای مالی ارائه نشده لیکن افشای آنها برای ارائه مطلوب ضرورت دارد.
• یاداشت های توضیحی باید به نحوی منظم ارائه شود و هر قلم مندرج در ترازنامه ، صورت سود و زیان ، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد باید به یادداشتهای توضیحی مربوط عطف داده شود .
• یادداشت های توضیحی شامل اطلاعات تشریحی و جزئیات بیشتری از اقلام منعکس شده در صورت های مالی اساسی است . ضمن اینکه اطلاعات دیگری از قبیل بدهی های احتمالی و تعهدات را ارائه می کند . این یادداشت ها شامل موارد افشای الزامی یا توصیه شده بر اساس استاندارهای حسابداری یا سایر موارد افشاست که برای دستیابی به ارائه مطلوب ضرورت دارد .
نویسنده: ع. منصف