رشته مهندسی نساجی:
ديباچه:
بشر در ابتدا براي تهيه لباس و پوشاك و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجي را به وجود آورد. سپس زيرانداز و روانداز خود را به ياري اين صنعت تهيه كرد و امروزه نه تنها انواع پوشاك و فرش و موكت را به ياري صنعت نساجي تهيه مي‌كند بلكه براي ساخت ترمز ماشين، شريانهاي مصنوعي، جاده‌ها، هواپيما‌ها و سايت‌هاي فضايي به منسوجات نياز است.براي مثال بيش از 50% قلب مصنوعي از الياف نساجي درست شده است. همچنين بيش از 75% استحكام تايرها از منسوجات است و در جاده‌سازي نيز قبل از اين كه آسفالت ريخته شود، منسوجات ويژه‌اي را روي سطح جاده مي‌خوابانند كه عمر جاده‌ها را افزايش مي‌دهد. به همين دليل امروزه نمي‌توان همچون گذشته صنعت نساجي را به روش استاد و شاگردي از نسلي به نسل ديگر انتقال داد. چرا كه نساجي در حال حاضر صنعتي بسيار گسترده و پيچيده است كه اداره آن نياز به تخصص و تحصيلات دانشگاهي دارد، تخصصي كه در رشته مهندسي نساجي مي‌توان به آن دست يافت. اين صنعت شامل بخش‌هاي مختلفي مي‌شود كه از آن جمله مي‌توان به كارخانه‌هاي ريسندگي (توليد نخ‌هاي مختلف)، بافندگي (توليد انواع پارچه)، توليد فرش ماشيني و موكت و همچنين كارخانه‌هاي تكميل‌كننده اين كالاها مثل رنگرزي، چاپ و كارخانه‌هاي توليد الياف مصنوعي مثل نايلون و پلي‌پروپيلن اشاره كرد. مهندسي نساجي رشته‌اي است كه دانش و توانايي لازم را براي اداره بخش‌هاي مختلف اين صنعت به دانشجويان مي‌دهد. اين رشته داراي سه گرايش “تكنولوژي نساجي” و “شيمي نساجي و علوم الياف” و “پوشاك” است.
گرايش تكنولوژي نساجي:
دانشجوي تكنولوژي نساجي نحوه توليد نخ، پارچه، قالي و موكت را مطالعه كرده و آموزش مي‌بيند و تا حدودي با طراحي ماشين‌آلات نساجي و قطعات مختلف آنها آشنا مي‌گردد. همچنين با شيوه‌هاي ريسندگي نخ‌ها، مقدمات بافندگي و بافندگي آشنا مي‌شود و براي شناخت دستگاه‌هاي نساجي دروسي درارتباط با علم مكانيك مي‌گذراند.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
رياضي عمومي، فيزيك عمومي، شيمي عمومي، برنامه‌نويسي كامپيوتر، معادلات ديفرانسيل، آمار و احتمالات مهندسي، محاسبات عددي.
كارگاه جوشكاري، اصول ساختماني مواد پليمري، استاتيك، نقشه‌كشي صنعتي، ترموديناميك عمومي، كارگاه ماشين‌ابزار، علوم الياف، مقاومت مصالح، ديناميك عمومي، كارگاه ريخته‌گري، فيزيك الياف، بافندگي حلقوي، ريسندگي، طراحي‌ماشين ، مباني مهندسي برق، كفپوش‌هاي ماشيني، مقدمات بافندگي، ريسندگي نخ‌هاي يكسره، تكنيك بافت پارچه، ريسندگي الياف بلند، كارگاه ريسندگي الياف بلند، ريسندگي مدرن، كنترل كيفيت آماري، تجزيه فني بافت پارچه، طرح و محاسبه كارخانه، رنگرزي، چاپ و تكميل، (بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
گرايش شيمي نساجي و علوم الياف:
دانشجوي گرايش شيمي نساجي و علوم الياف در زمينه توليد الياف، خواص الياف، مواد رنگزا، خصوصيات مواد رنگزا و نحوه تكميل مواد نساجي مطالعه مي‌كند. به عبارت ديگر با طرز تهيه الياف و نحوه كاربرد مواد شيميايي در صنايع نساجي آشنا مي‌گردد.
- دروس تخصصي گرايش نساجي و علوم الياف:
نقشه‌كشي صنعتي ، ترموديناميك كاربردي، استاتيك و مقاومت مصالح، شيمي پليمر، كارگاه جوشكاري، شيمي تجزيه، علوم الياف، مباني مهندسي برق ، كارگاه ماشين‌ابزار، اصول مهندسي شيمي، مكانيك سيالات، آزمايشگاه شناسائي الياف و مواد نساجي، كاربرد رياضيات در مهندسي شيمي، تكميل كالاي نساجي، ساختمان فيزيكي الياف، رنگرزي الياف طبيعي، منسوجات بي‌بافت، اصول شيمي رنگ و مواد واسطه، رنگرزي الياف مصنوعي، شيمي الياف طبيعي، فيزيك الياف، مباني برق و الكترونيك، اصول تكنولوژي رنگ، تكنيك‌هاي رنگرزي چاپ و تكميل، تكسچرايزينگ، تكنولوژي توليد الياف، آزمايشگاه كنترل كيفيت كالاي تكميل‌شده. (بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
گرايش پوشاك :
امروزه بخش پوشاك صنعت نساجي به سوي ايجاد واحدهاي بزرگ صنعتي متمايل شده است، اما متأسفانه نيروي كار متخصص براي فعاليت در اين واحدهاي صنعتي وجود ندارد تا جايي كه برخي از صنايع پوشاك، فارغ‌التحصيلان مهندسي نساجي ـ گرايش‌هاي تكنولوژي نساجي و شيمي نساجي و علوم الياف يا فارغ‌التحصيلان طراحي لباس را استخدام مي‌كنند و پس از برگزاري دوره‌هاي كوتاه مدت آنها را براي كار در صنايع پوشاك آماده مي‌كنند. اما در عمل ديده مي‌شود كه همين افراد نيز پاسخگوي نياز صنايع پوشاك نيستند.براي مثال، يك طراح لباس بيشتر در زمينه مدل و طرح لباس و سايز‌بندي آن آموزش ديده است؛ در حالي كه در اِشل صنعتي، طراحي لباس، مرحله اول كار است و در مرحله دوم يك متخصص بايد بتواند طراحي يك خط پوشاك را ارائه دهد.براي مثال، در يك واحد خياطي، الگوي قطعات يك پيراهن مردانه را كه در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در مي‌آورند و بر روي پارچه برش مي‌زنند و در نهايت قطعات را به هم وصل مي‌كنند. اما در اشل صنعتي كه در يك روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده مي‌شود، نياز به يك مهندس نساجي گرايش پوشاك است تا با طراحي خط توليد، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعيين نمايد. در ضمن يك مهندس نساجي بايد نحوه زمان‌بندي و طراحي خط توليد را به گونه‌اي انجام دهد كه اگر برش و چرخ يك قطعه 20 ثانيه طول مي‌كشد و قطعه‌اي ديگر 3 دقيقه زمان مي‌برد، دستگاهي كه قطعه‌اي را در زمان كمتر توليد مي‌كند، بيكار نماند. اين مسأله زماني اهميت بيشتر پيدا مي‌كند كه بدانيم با توجه به طرح و مدل يك لباس، طراحي خط توليد فرق مي‌كند. براي مثال، يك شلوار جين معمولي حدود 15 قطعه دارد، اما يك شلوار جين تزئيني امكان دارد 50 قطعه داشته باشد؛ قطعاتي كه زمان دوخت آنها متفاوت است. در اين ميان، مهندس نساجي گرايش پوشاك حتي تعداد دستگاه‌هاي موجود براي دوخت هر قطعه را تعيين مي‌كند تا كارخانه از هر دستگاه حداكثر استفاده را بكند.از سوي ديگر، مسأله لايه‌چيني را مي‌توان مطرح كرد؛ چون در كارخانه براي صرفه‌جويي در وقت و هزينه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نمي‌دهند، بلكه براي هر قطعه 50 يا 70 لايه مي‌چينند و سپس الگو را گذاشته و برش مي‌دهند. حال مسأله اينجاست كه لايه‌چيني بايد با توجه به جنس پارچه انجام گيرد.براي مثال، در پارچه آستري يا ساتن نمي‌توان تعداد لايه‌ها را خيلي زياد كرد؛ چون لايه‌هاي پارچه روي هم ليز مي‌خورند و نمي‌توان آنها را بخوبي برش داد.
توانايي‌هاي لازم :
دانشجوي نساجي براي رسيدن به كارايي لازم بايد پايه رياضي خوبي داشته باشد تا بتواند مشكلات موجود را تجزيه و تحليل كرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنين لازم است كه به كارهاي مديريتي علاقه‌مند باشد چون بيشتر فارغ‌التحصيلان اين رشته مسؤوليت بخشي از كارخانه‌هاي نساجي يا پوشاك مثل سالن توليد يا بخش كنترل كيفيت را بر عهده دارند. در گرايش تكنولوژي نساجي بحث شناخت قطعات ماشين و روش ساخت آنها مطرح است. به همين دليل دانشجوي اين رشته بايد در دروس فيزيك و مكانيك قوي باشد. دانشجوي گرايش شيمي نساجي نيز بايد در درس شيمي قوي باشد. گفتني است كه در كل فارغ‌التحصيل اين رشته بايد توانايي كار با نيروي زياد را داشته و به كار با ماشين‌آلات صنعتي نيز علاقه‌مند باشد.محاسبات بالانس خط در خط توليد پوشاك مسأله مهم و پيچيده‌اي است؛ چون با توجه به نوع و مدل پوشاك بايد تغيير و تحول زيادي در خط توليد پوشاك ايجاد نمود. از همين رو دانشجوي مهندسي نساجي گرايش پوشاك نسبت به ساير گرايش‌هاي اين رشته بايد از دانش مهندسي صنايع و دانش مديريت بهتر و بيشتري برخوردار باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
صنعت نساجي بعد از نفت، بزرگترين صنعت كشور است. از سوي ديگر بايد توجه داشت كه صنعت نساجي به دليل تنوع خود، بازار جذب وسيعي دارد. يك مهندس نساجي مي‌تواند در كارخانجات نساجي به عنوان مدير عامل، رئيس كارخانه، مدير توليد (مسؤول سالن‌هاي مختلف ريسندگي ، بافندگي، رنگرزي، چاپ و تكميل زير نظر اين مدير كار مي‌كنند)، مدير بازرگاني (مسؤول بازاريابي، مسؤول فروش و مسؤول تداركات در اين بخش فعاليت دارند)، مدير مهندسي صنعتي (مسؤولان آزمايشگاه‌هاي مختلف و كارشناسان كنترل كيفيت بخش‌هاي مختلف در اين حيطه‌كاري فعاليت مي‌كنند) و مشاور كارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خريد خط توليد، طراحي خط توليد، توليد جنس جديد، رفع اشكالات پيش‌آمده در خط توليد، خريد ماشين‌آلات و بررسي افزايش انعطاف‌پذيري آنها) فعاليت كند يا با بخش نساجي مؤسسه استاندارد، اداره نساجي و پوشاك وزارت صنايع، بخش نساجي وزارت كار (براي بررسي مسائل كارگري، كم كردن ضايعات و افزايش توليد و بهره‌وري)، بخش نساجي وزارت دادگستري (براي تعيين قيمت كارخانجات ورشكسته و برآورد كردن قيمت كالاهاي نساجي)، سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي و مراكز تحقيقاتي مانند مركز تحقيقات جهاد كشاورزي همكاري نمايد.فارغ‌التحصيل گرايش پوشاك نيز مي‌تواند در يك واحد صنعتي به ياري دانش و توانايي‌هايش، كالايي استاندارد و با كيفيت خوب توليد كند؛ كالايي كه در بازار داخلي و حتي خارجي توان رقابت با مدل‌هاي مشابه را داشته باشد. به همين خاطر بسياري از واحدهاي صنعتي معروف توليد پوشاك ايران از ايجاد اين گرايش استقبال كرده‌اند.از سوي ديگر، مي‌تواند با يك سرمايه نسبتاً كم، يك واحد توليدي كوچك داير كند و براي خودش فعاليت نمايد؛ كاري كه با توجه به اينكه در ابتداي كار سرمايه نسبتاً كمي مي‌خواهد، ارزش افزوده بسياري دارد.
- دروس اصلي و تخصصي گرايش پوشاك:
شيمي آلي، نقشه‌كشي صنعتي، رياضيات مهندسي، انواع پارچه، مباني مهندسي برق، فيزيك الياف، تكنولوژي نساجي، تكنيك و تجزيه فني بافت، مكاترونيك، تكميل كالاي نساجي، فرآيندهاي رنگرزي و چاپ، كنترل كيفيت آماري، كنترل كيفيت پوشاك، كاربرد كامپيوتر در پوشاك، اصول حسابداري و هزينه‌يابي، كنترل رنگ در پوشاك، صنعت پوشاك در جهان، مكانيك ساختماني نخ و پارچه، اصول طراحي پوشاك، كارگاه اصول طراحي پوشاك، اصول برش و دوخت، مديريت توليد پوشاك، طرح و محاسبه كارخانه پوشاك، تكنولوژي دوزندگي، ايجاد مشاغل كوچك، ديناميك پارچه / ماشين، منسوجات بي‌بافت، تاريخ لباس در ايران، قوانين كار و روابط صنعتي( بسياري از درس‌هاي اين رشته همراه با آزمايشگاه يا كارگاه است.)
—————————————————————————————————
پیروز باشید
