با رشد روزافزون از دست رفتن دارايي و اموال، بحران اقتصادي، صدمه فيزيكي و مرگ بسياري از افراد بي گناه در هر سال بر اثر آتش سوزي، كارشناسان بررسي علل حريق را موظف مي سازد تا علت يابي هر حريق را به سه منظور انجام دهند:

الف- وقوع حريق در بعضي از صنايع پيشرفته و كارخانه ها، اين امكان را فراهم مي سازد تا با اختيارات بيشتري، نسبت به طراحي ايمني و كاربرد وسايل براي پيشگيري از وقوع دوباره چنين حوادثي اقدام نمود.

ب- اگر حريق بر اثر انبارداري غيراصولي، بي احتياطي يا عدم دقت كافي رخ داده باشد، با روشن شدن علت حريق، مي توان از وقوع مجدد چنين حوادثي جلوگيري به عمل آورد.

ج- اگر وقوع حريق با قصد و غرض و به طور عمد بوده، شخص عامل اين كار شناسايي و از وقوع مجدد اين نوع حوادث توسط وي جلوگيري به عمل آيد و علاوه بر آن مجازاتهاي قانوني درباره وي اعمال گردد.

به طور يقين حريق هايي كه باعث از دست رفتن حيات افراد و حريق هايي كه با قصد و غرض و به طور عمد صورت گرفته، نيازمند به يك گزارش از پزشكي قانوني يا شرح مبسوطي از بازرسان پليس خواهد داشت. به طور آشكار براي كار كارشناسي حريق، ضمايم و گزارشهاي لازم و صحيح از حقايق موجود، بايد جزو اهداف هر كارشناس باشد.

هدف اين است تا فرماندهان حريق و يا كارشناسان مبتدي و در حال آموزش به نحوه كار و چگونگي علت يابي حريق در صحنه هاي گوناگون آشنايي پيداكنند و به اصطلاح سرنخ كار را به دست آوردند.

مشاهدات اوليه

الف- هنگام رسيدن به صحنه آتش سوزي

علت يابي حريق، احتمالا جزء آخرين اموري است كه در ذهن اولين فرمانده حريق و نيروي عملياتي كه به يك صحنه بزرگ آتش سوزي وارد مي شوند، خطور مي كنند. زيرا موارد ديگري مانند نجات جان افراد، آرايش و تقويت نيروهاي عملياتي، تامين منابع موثر در اطفاي حريق همچون آب و كف و… و در نهايت مبارزه اب آتش و اطفاي آن در حداقل زمان ممكن و … از فوريت و حق تقدم برخوردارند.

با اين همه مشاهدات اوليه در هنگام رسيدن به محل حريق مي تواند در پايان كمك بزرگي براي بررسي و تعيين علل حريق باشد و بدين لحاظ افسر آتش نشاني مسئوليت هاي معيني را به عهده دارد كه اهم اين مسئوليت ها عبارتند از:

1. اعمال فرماندهي و مديريت كارا و مفيد بر گروه عملياتي تحت امر خود
2. اطفاء كامل حريق و ايمن نمودن مكان يا محيط حريق زده 
3. به حداقل رساندن بروز خسارت از جهت استفاده از وسايل و يا مواد اطفائي همچون آب و ..
4. حفظ صحنه حريق به لحاظ بررسي علل وقوع آن 
5. مشاهده و به خاطر سپردن صحنه حريق در اولين لحظات رسيدن به محل حريق زده
6. بررسی علل حریق
7. استفاده و به كارگيري به موقع از ديگر نيروها و عوامل مرتبط با موضوع همچون (نيروي انتظامي، و يا واحدهاي تشخيص هويت و افسر
   جرم شناس و…)

ب- مشاهده صحنه آتش سوزي

شاخصه هاي مهمي كه مي تواند در اين بخش به آنها اشاره نمود عبارتند از:

1.  وسعت حريق به هنگام رسيدن نيروهاي عملياتي (فرمانده عمليات)
2. جهت پيشروي حريق
3. گسترش سريع و غيرعادي حريق
4. رنگ دود و شعله ها
5. باز بودن درب و پنجره ها
6. علايم حاكي از ورود غيرطبيعي افراد به محل
7. وجود كانون هاي حريق در نقاط مختلف

1. وسعت حريق: كجا و چه محلي در حال سوختن است؟ در چندمين طبقه؟ چه مقدار از ساختمان درگير مي باشد؟
2. جهت پيشروي حريق: آيا پيشرفت حريق در جهت افقي است يا عمودي؟
3. گسترش سريع و غيرعادي حريق: مي تواند نشانگر بار قابل اشتعال و وسايل موجود آن با قابليت اشتعال بالا باشد، اگر چه در ساختمانهاي داراي بار اشتعال عادي، اين امر نشان دهنده استفاده از موادي است كه به توسعه حريق مواد قابل اشتعال موجود، سرعت بيشتري بخشيده است.
4. رنگ دود و شعله ها: مشاهده رنگ هاي غيرعادي و غيرمعمول دود و شعله ها در شرايط عادي آتش سوزي به ويژه اگر داراي يك بوي مشخص نيز باشد، مي تواند راهنماي خوبي براي فرمانده حريق در جهت تقويت ظن وي به وجود يك ماده قابل اشتعال در صحنه باشد و به اين ترتيب عمدي بودن آتش سوزي از احتمال بيشتري برخوردار مي شود.
5. باز بودن در و پنجره ها: افرادي كه در حال فرار از داخل يك ساختمان شعله ور باشند، با توجه به شتاب زدگي كه دارند، درها و پنجره ها را در مسير به صورت باز رها مي كنند و اين خود عاملي در جهت گسترش آتش سوزي مي باشد. درهاي باز در داخل ساختمان حريق زده مي تواند به عنوان مدرك خوبي جهت عمدي بودن حريق به حساب آيد زيرا با اين كار سعي شده تا شرايط مناسبي براي گسترش حريق به نقاط ديگر فراهم آيد و اين امر حاكي از قصد قبلي و عمدي بودن آتش سوزي مي تواند باشد.
6. علايم حاكي از ورود غير طبيعي: قفل هاي شكسته، نازكه ها و تراشه هاي چهارچوب در اطراف درهاي بيروني از دلايل بارز و روشن ورود غيرطبيعي ميباشند. گرچه اين از وظايف فرماندهان آتش نشاني است كه بايد تشخيص دهند اين كار توسط نيروهاي آتش نشاني و در حينعمليات صورت گرفته يا اينكه قبل از رسيدن آنها به محل چنين اتفاقي افتاده است. نسوختن سطوح دستگيره هاي پنجره، ميله هاي جفت كننده (چفت) مي تواند نشان دهنده اين باشد كه قبل از وقوع حريق باز بوده اند. وجود سفيدي وتميزي در شكاف درهاي بسته و انباشته از دود و سياهي، حاكي از ورود غيرطبيعي افراد بعد از آتش سوزي مي باشد.
7. وجود كانون هاي حريق متنوع (در نقاط مختلف): وجود چنين كانون حريق و آثار حريق در نزديك پنجره با دهانه هاي گشوده و جدا از هم، بايستي اين حس را در فرمانده برانگيزد كه به محيط غيرعادي وارد شده است، به خصوص اگر زمان اطلاع دادن از وقوع حريق بيش از مدت عادي و معمول طول كشيده باشد.

ج- حفظ صحنه و محيط حريق زده 

در مكانهايي كه نيروهاي آتش نشاني عمليات اطفاء انجام مي دهند، فرمانده حريق بايستي حتي المقدور سعي كند از جابهجايي بي مورد وسايل جلوگيري نمايد، زيرا رعايت اين مورد، از با اهميت ترين نكات در بررسي و كشف علل حريق هايي است كه به وضوح و با فوريت قابل تشخيص نيستند.

هنگام مبارزه با حريق هاي بزرگ كه در جريان آنها فرد يا افرادي مجروح و فوت مي نمايند و يا خسارات عمده مالي به بار مي آيد و يا حريق هايي با محيط مشكوك، مدارك حياتي و مستند بايد حفظ و نگهداري شوند. گاهي در اثر سرعت عمل و تلاش وافر آتش نشانان جهت اطفاء حريق اين مدارك در
معرض نابودي قرار مي گيرند به طور مثال در اثر استفاده از آب نابود می شوند و يا در جريان ايمن سازي و پاك سازي محيط حريق زده معدوم مي گردند و همين امر مشكل شناخت و تعيين علل حريق را ايجاد مي كند.

ضروري است تا از ورود افراد غير مسئول به صحنه و محل حريق به دلايل ذيل جلوگيري به عمل آيد:

الف- فرد يا افراد عامل ساكن در محل، ممكن است درصدد پنهان نمودن شواهد و مداركي كه دلالت بر عمدي بودن حريق دارد برآيند.
ب- اگر حريق در اثر حادثه و تصادفي رخ داده باشد، ممكن است فرد ساكن در محل شواهد و مدارك را پنهان نمايد به دليل آنكه منجر به سرزنش وي خواهد بود.
ج- مراجعت ساكنين، به محل براي مراقبت و حفظ اشياء و وسايل خود، مي تواند باعث به هم خوردن صحنه حريق از جانب آنان شود.