تاریخچه هنر فلزکاری:

هنر فلزکاری سابقه‌ای بس طولانی و تاریخی دارد. دلیل این ادعا اشیایی است که در اثر کاوش‌های باستان‌شناسی در سراسر دنیا به‌دست آمده است و مربوط به هزاران سال پیش می‌باشد. پایداری فلز در شرایط مختلف باعث حفظ مدارک پیشینه‌ای این هنر و صنعت گردیده است. چیزی که امروزه به آن فلزکاری گفته می‌شود متناسب با دیدگاه هر دوره دارای عملکرد منحصربه‌فرد نیاز زندگی بوده است. همین که انسان‌ها تقریبا در 6000 سال قبل آموختند که چگونه با فلز کار کنند، بهره‌وری کار به مقدار زیادی افزایش یافت. پیشرفت فزاینده روش‌های فلزکاری و افزایش تنوع روش‌های صنعتگری منجر به رشد تخصص صنعتگران و فلزکاران گردید و در این میان رفته رفته آهنگران و طلاسازانی به‌وجود آمدند که تخصص آن‌ها ساخت زیورآلات و وسایل تزئینی از طلا، نقره، مس، برنز و آهن بود. سابقه هنر حکاکی و کنده‌کاری روی فلز در ایران، حدودا به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد. در آثاری که در حاشیه دشت لوت، در طی عملیات باستان‌شناسی سال 1353 هجری شمسی بشقابی مفرغی (برنزی) و یک پوسته به‌دست آمده که در وسط آن نقش غزالی است که با چکش‌کاری برجسته شده و جزئیات بدن جانور با قلم حکاکی شده است. همچنین لوحه‌های مفرغی مربوط به هشتصد سال پیش از میلاد یافت شده است که نقوش به روش حکاکی روی آن ایجاد شده است. از آثار هنری که به شیوه حکاکی و قلمزنی از دوران قدیم به یادگار مانده است مجموعه‌ای از بشقاب‌ها و تُنگ‌های نقره‌ای دوران ساسانی در ایران می‌باشد که قسمت اعظم این آثار گرانقدر در موزه آرمیتاژ لنیگراد روسیه است. علت این که این همه آثار در روسیه جمع‌آوری شده است ساده است چرا که ایالت «پرم» که بیشتر این اشیا در آن‌جا پیدا شده‌اند مرکز تجارت پوست در خاور قدیم بوده و به همین علت تجار ایرانی نقره‌های خود را با کالا‌های آن‌جا معاوضه می‌کرده‌اند. قسمت اعظم این مجموعه‌ها بشقاب هستند که بروی آن‌ها تزئینات متنوعی صورت گرفته و با تکنیک قلمزنی با کیفیت طراحی عالی و حرکات آدم‌ها و حیوانات در نهایت وضوح هستند. به جز آثار عالی نقره و طلا مجموعه‌ای از ابریقهای (کوزه) برنزی که به زمان ساسانیان تعلق دارد و جدیدترین آن‌ها تا دوران اسلامی ادامه یافته است، این ابریقها صاف هستند ولی در ناحیه گردن بعضی آن‌ها یا قسمت پایه تزئیناتی جزئی به چشم می‌خورد. ابریقهای برنزی که تزئینات استادانه‌ای دارند نقوش‌شان شبیه نقوش ابریق‌های نقره‌ای است و بر روی آن‌ها تصاویر انسان و حیوان به چشم می‎خورد.

آثار فلزی دوران تیموری آخرین آثار سبک و شیوه تزئین سده میانه است که در ایران، موصل، سوریه و مصر به کار گرفته می‌شد. در دوران صفویه سبک ایرانی تحت فرمانروایان صفوی به سرعت رشد می‌کند و به طور مشخص بومی می‌گردد. از دوره صفوی نیز نمونه‌هایی از حکاکی دیده می‌شود از جمله 2 پایه شمعدان‌هایی که به آن‌ها آیات قرآنی و اسامی دوازده امام چهارده معصوم نقش بسته شده است دیده می‌شود. از دوره‌های صفویه به بعد از تعداد آثار به جای مانده به صورت حکاکی کاسته می‎شود و به جای آن هنر قلمزنی اصفهان اوج می‎گیرد. در حال حاضر فلزکاری در ایران با وجود فراز و نشیب‌هایی که در طول تاریخ داشته در شهرهای تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز، باختران، بروجرد و چندین شهر دیگر در سطحی گسترده رواج دارد.

اهداف فلزکاری چیست؟

مهمترین هدف‌ فرآیند فلز کاری ، بوجود آوردن شکل‌های جدید با استفاده از قطعات فلزی است. بطور کلی این فرآیندها شامل تماس دو قطعه‎ی فلزی یعنی ابزار و قطعه‌کار می‌باشد. این تماس‌ها هم شامل جریان پلاستیک گونه‌ی قطعه‎کار تحت فشار ابزارکار (فرآیند شکل‌دهی فلزها) و هم شامل بوجود آوردن یک شکل جدید با استفاده از جداکردن کنترل شده‌ی مقداری از قطعه‎کار، توسط ابزار (عملیات برش فلزات)، می‌باشد. تغییر شکل پلاستیک گونه‌ی قطعات فلزی به ما این امکان را می‌دهد که شکل مطلوب خود را بدون تکه‌تکه کردن قطعه کار بدست آوریم. وقتی شکل موردنظر با جداکردن تکه‌هایی از فلز (قطعه کار)، بصورت تراشه، بدست می‌آید، عملیات انجام شده به عنوان عملیات برش شناخته می‌شود.

در خلق شکل‌های جدید از فلزها توسط فرآیند فلز کاری ، شاهد پدیده‌هایی مثل اصطکاک زیاد، دمای بالا و سایش ابزار خواهیم بود. در نتیجه روانکاری در عملیات فلزکاری هم بر میزان کارایی و اثربخشی فرآیند فلز کاری و هم بر بازده کلی عملیات تولید تأثیر می‌گذارد.

در فرآیند فلز کاری با شرایط معمولی، اغلب از رژیم روانکاری هیدرودینامیک استفاده می‎شود. در این حالت ضخامت لایه‌ی روانکار در محل تماس ابزار تراش و قطعه کار به اندازه‌ای است که از تماس مستقیم دو سطح جلوگیری کند. ضخامت لایه‌ی روانکار در مقایسه با اندازه‌ی میانگین مولکول‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن، بسیار ضخیم‌‌تر است، در نتیجه خواص فیزیکی و ماکرسکوپی روغن از جمله گرانروی تأثیر بسزایی در کارایی روانکار در چنین رژیمی خواهد داشت.

شرایط سخت‌تر فرآیند فلزکاری، باعث تبدیل رژیم روانکاری از هیدرودینامیک به روانکاری مرزی می‌شود. در بعضی کاربردهای فلزکاری شرایط بقدری سخت می‌شود که ضخامت لایه روانکار در حد ابعاد مولکول‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن کاهش می‌یابد. در چنین رژیم روانکاری خواص شیمیایی و شیمی‌فیزیکی روانکار اهمیت بیشتری می‌یابد. خواص شیمیایی یک روانکار تا حد زیادی به مواد افزودنی به کار رفته در آن، بستگی دارد.

وجود لایه‌ی موثر روانکار بین ابزار فلزکاری و قطعه‌کار از جوش خوردن سطوح تماس جلوگیری می‌کند. در مواردی که روانکار حاوی افزودنی‌های فشارپذیر می‌باشد، یک لایه‌ی محافظت کننده از واکنش مستقیم مواد افزودنی با سطح فلز ایجاد می‌شود. فرایند فلزکاری که در آنها نیاز به روانکاری است به دو دسته‌ی تراشکاری و شکل‌دهی تقسیم‌ می‌شوند. در هر دوی این روش‌های فلزکاری، سایش ابزار کار از مشکلاتی است که با استفاده از روانکاری از آن جلوگیری به عمل می‌آید.

1. وظایف روغن در عملیات برش

2. روانکاری ابزار و قطعه‎ی کار

3. خنک ‎کنندگی و انتقال گرما

4. شستن براده‎ها و تراشه‎ها و تمییزکردن سطح قطعه‎کار و ابزار برش

5. جلوگیری از زنگ‎زدن و جوش‎خوردن سطوح تازه‎ی ایجاد شده توسط برش

مواد فعال موجود در روغن تراشکاری می‌توانند با سطوح تازه و واکنش‌پذیر که در اثر لایه‌برداری ایجاد شده‌اند واکنش داده و از چسبیدن ابزار و قطعه کار جلوگیری به عمل آورند. در آزمایش‌های انجام شده توسط ابزار و قطعه‌کار نمونه، نتایج نشان داده است که این ویژگی تحت تأثیر عوامل زیر بهبود یافته است:

1. افزایش واکنش‌پذیری مواد فعال موجود در روغن با سطوح فلزی

2. کاهش استحکام برشی لایه‌ی واکنش‌دهنده (کمتر از استحکام برشی فلز اصلی)

3. افزایش خواص نفوذی مناسب مواد فعال موجود در روغن (وزن مولکولی کمتر، فشار بخار بیشتر)

از طرف دیگر یافته‌های مربوط به روانکاری و خنک‌کاری نشان می‌دهد که نمی‌توان این دو مفهوم را از هم جدا کرد. دگرگونی‌هایی که در ویژگی‌های مواد توسط تغییرات دما بوجود می‌آید بستگی زیادی به آثار ناشی از اصطکاک دارند. اثر خنک‌کنندگی روغن‌های برش به خواص گرمایی این روغن‌ها بویژه به ظرفیت گرمایی و ضریب انتقال گرما بستگی دارد. از طرف دیگر شرایط جریان روغن‌ها نیز نقش اساسی در فرآیند خنک‌کاری دارد. ضریب انتقال گرما می‌تواند با توجه به میزان تبخیرپذیری اجزای موجود در روانکار برشی، تا حد زیادی دستخوش تغییر شود. چنین پدیده‌ای باعث می‌شود روغن‌هایی که با آب امتزاج‌پذیر هستند دارای اهمیت ویژه‌ای در روانکاری عملیات برش‌ باشند. به همین دلیل روغن‌های عملیات برش بطور کلی به دو دسته‌ی روغن‌های امتزاج‌پذیر با آب و روغن‌های بدون آب تقسیم می‌شوند.

ابزار و وسایل هنر فلزکاری:

انواع قیچی، سندان، قلم و چکش، سوهان، سنباده، پرگار فلزی، گونیا، سنبه، انبر، سیم‌چین، حدیده، نورد، دستگاه پرداخت، کوره، قالب، مشعل و ابزار و وسایل ایمنی از جمله وسایل عمومی فلزکاری است.

مواد و مصالح هنر فلزکاری:

 فلزات مس، نقره و طلا (به صورت‌های شمش، ورقه و مفتول)، موم، ماسه، قیر،گچ، روغن، دوده، نفت و برخی از اسیدها به عنوان مواد و مصالح در فلزکاری به کار می‌روند.

روش ساخت آثار فلزی:

در این بخش به شرح روش‌های ساخت (شکل‌دهی) و تزیین آثار هنری فلزی پرداخته شده است:

روش کوبشی:

1-روش کوبشی: ساخت اشیا و ظروف با استفاده از چکش و سندان را روش «کوبشی» می‌گویند. این روش شامل دواتگری، ورقه‌کاری و پرس و خم‌کاری می‌شود. که در ادامه به طور جداگانه به توضیح هر کدام از این روش‌ها پرداخته شده است.