بخش مهمی از سرمایه های صنایع و ثروت های سازمان به صورت موجودی در انبارهای آنها نگهداری می شود که حفظ و امنیت انها اهمیت به سزایی دارد که حتی منجر به پدید آمدن رشته ی ایمنی در انبار در دنیا عرضه می شود.
حوادث همواره باعث ضایعات و خسارت های انسانی و مالی زیادی می شوند. چنانچه به عواقب کارهایی که بطور غیرایمن انجام می شود توجه گردد، بطور قطع از بروز بسیاری از حوادث و در نتیجه از به مخاطره افتادن سلامت و ایمنی افراد و سرمایه های مادی در انبارها پیشگیری می شود.
بیشتر زیان های ناشی از حوادث، زیان های غیرمستقیم هستند. مصدوم شدن یک کارگر در محیط کار، علاوه بر پرداخت غرامت کارفرما و هزینه های مربوط به مداوا، روحیه دیگر کارگران را به علت احساس ناامنی پایین می آورد. صرف نظر از پاره ای مسائل که به هنگام کار باید در انبار رعایت شود، بسیاری ملاحظات و نکات ایمنی در زمان طراحی و ساختن انبار، طراحی و ساختن، یا خرید لوازم و تجخیزات و استقرار آنها در انبار، باید رعایت گردد. با توجه به اصل علیت که می گوید : ” علم ، از طریق تجربه، آزمایش و توجه به واقعیت ها و مستندات حاصل می شود” حوادث خودبخود ایجاد نمی شوند و علل و اسبابی موجبات بروز آنها را فراهم می آورند. یعنی “حادثه” اتفاق نمی افتد، بدین گونه علل ایجاد حوادث را می توان پیش بینی و از تکرار آن پیشگیری نمود. به منظور ریشه یابی و کشف علل ایجاد رویدادها، لازم است تفکر و برخورد صحیحی در حقیقت یابی داشت که به آن “روش علمی تحقیق” می گویند.
ریشه یابی و کشف علل حوادث :
-1-1 آشنایی با روش علمی تحقیق :
حادثه اتفاقی است پیش بینی نشده و غیرمنتظره که در حین انجام وظیفه اتفاق می افتد و باعث ضایعات مادی و انسانی فراوانی می شود. لازم است توجه شود که همیشه یک رشته از شرایط یا عوامل مادی و انسانی و ترکیب و تسلسل آنها، حادثه ای را ایجاد می نماید که در صورت نبودن تنها یک از آنها، امکان دارد که حادثه اتفاق نیافتد. چون به ندرت اتفاق می افتد که حادثه ای فقط یک علت داشته باشد.
بدین ترتیب با از میان برداشتن علت ها، معلول یا “حادثه” اتفاق نخواهد افتاد که در رشته مهندسی ایمنی، تمرکز بر روی علل وعوامل عمده است و در واقع علت عمده، علتی است که می توان آن را راحت تر از سایر علل از میان برداشت و بدون آن امکان دارد که حادثه اتفاق نیافتد.
اصولاًهر نوع بررسی علمی و نظام دار به منظور شناخت علل و عوامل(علت) و پیامدهای حاصله(معلول) آن و برقراری رابطه علی میان علت و معلول، “روش تحقیق علمی” خوانده می شود. ضمناً نباید فراموش کرد که ایمنی، یک اقدام گروهی است که همه باید آن را رعایت کنند.
-1-2 فواید و محاسن تحقیقات مربوط به حوادث :
– باعث به هدر نرفتن منابع مالی وانسانی می شود
– به شناخت علل ایجاد حادثه و پیشگیری از حوادث مشابه در آینده و بیداری و افزایش آگاهی مردم کمک مؤثری می کند(شناخت،پیش بینی، پیشگیری، مبارزه و درمان)
– مبنایی برای جبران و پرداخت غرامت به مصدوم و از کارافتاده و یا بازماندگان است
– باعث پیداکردن و شناسایی مسببین و مسئولین واقعی و اصلی ایجاد حادثه می گردد
-1-3 علل و عوامل ایجاد حوادث :
علل ایجاد حوادث به دو بخش تقسیم می شوند :
الف) علل ناایمن(جنبه های انسانی) : شامل مواردی می شود که به سبب تصور و اشتباه انسان در کارها و یا توجه نکردن به نکات و ملاحظات لازم در امور مختلف، حادثه ایجاد می شود.
ب) شرایط ناایمن(جنبه های فنی و مادی) : شامل جنبه های فنی و مادی محیط کار و نارسایی ها و اشکالات عوامل سازنده محیط کار هستند که باعث حادثه می شوند.
-2 انجام عمل غیرایمن :
-1-2 انواع عمل غیرایمن :
الف) تحقیر خطر : نباید خطر را تحقیر کرد و کم گرفت. دستورالعمل های ایمنی به دقت رعایت شوند و از تجهیزات ایمنی استفاده گردد.
ب) استقبال از خطر : در صنعت نبایستی به استقبال و پیشواز خطرات رفت.
پ) عجله و شتاب در کار و دستپاجگی : بایستی زمان لازم و قابل صرف برای انجام هر کار را رعایت نمود.
ت) شوخی و مشاجره : بسیاری از شوخی ها در محیط کار منجر به حادثه شده است.
ث) عدم استفاده از وسایل ایمنی : تحمل پوششهای ایمنی، ولو دشوار باشد، باز هم ساده تر از تحمل عواقب شوم حوادث ناشی از بکار نبردن آنهاست.
ج) غرور بی جا : عوامل ایجاد خطر، همیشه می توانند حادثه ایجاد کنند و ماهیت خطر هیچپگاه تغییرپذیر نیست. پس نباید دچار غرور بی جا شویم.
چ) کار خارج از توان : فرد شاغل کار، باید توانایی انجام کار را از نظر جسمانی و ذهنی داشته باشد.
ح) کار غیرمجاز : کارگر نباید با دست زدن به کارهای غیرمجاز، خود و دیگران را به خطر بیاندازد.
-3 شرایط ناایمن :
– توجه و مراقبت دائمی از تأسیسات برق، آب، گاز، تهویه و سرویس های دیگر و همچنین رسیدگی مرتب به ماشین آلات و ساختمانها باعث جلوگیری از بروز بسیاری از شرایط ناایمن می شود.
– شرایط ناایمن خسارات مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده و بهره وری را کاهش می دهد.
– شرایط ناایمن، به نیروی انسانی شاغل در صنعت، لطمه وارد می آورد.
-1-3 انواع عمل غیرایمن :
الف) علائم هشداردهنده ها و برچسبها : مواد قابل اشتعال، سمی ، خورنده، قابل انفجار یا دارای رادیواکتیویته باید دارای برچسب باشند و بدون رعایت مفاد برچسبها، چیزی را نباید جابجا کرد یا مورد استفاده قرار داد.
ب) برق : خطرات برق شامل :
– وجود سیم کشی های غلط و خارج از استاندارد
– اتصال های برق غلطپ- فشار اضافی روی مدار برق
– کلید، پریز، سرپیچ، دوشاخه و وسایل دیگر برقی که شکسته یا از دیوار جدا باشند
پ) خرابی دستگاهها و ماشین آلات :
– وجود دستگاههای فرسوده، ناقص یا خارج از استاندارد
– عدم اجرای برنامه دقیق و معین جهت روغنکاری، گریس کاری و سرویس دستگاهها
ت) حفاظ ها :
– فقدان حفاظ یا پوشش روی دستگاههای دوار یا گردان
– فقدان حفاظ دستگاههای کوبنده یا بران
– حفاظ نبایستی مانع کار اپراتور گردد
– جنس حفاظ باید از موادی باشد که در برابر ضربه و حرارت و آتش مقاومت کافی داشته باشد
ث) حرارت و رطوبت :
– کم کردن انبساط و انقباض چشم : با رنگ آمیزی صحیح سقف، دیوارها و کف کارگاه، جهت انعکاس مناسب نور
– جلوگیری از برخورد اشیاء و اجسام : با رنگ آمیزی لوله های کم ارتفاع و موانع دیگر به رنگ زرد لیمویی
– جلوگیری از سقوط : با رنگ آمیزی مناسب پرتگاهها و محل هایی که احتمال سقوط اشخاص وجود دارد
– متمایزکردن اطراف : کالاهای چیده شده در انبارها و اطراف دستگاهها با خط کشی به رنگ زرد و قسمتهای گردندة دستگاهها با رنگ قرمز
ج) سطح لیز و لغزان :
– سطح لیز و لغزان، بخصوص اگر ارتفاع داشته باشد
– زیرپایی لغزان مانند میز، صندلی، جعبه و مانند آن
– روغنی که روی زمین ریخته شده است
– داربست های لغزان
چ) کمبود نور و روشنایی :
– تأمین روشنایی اطراف ساختمان و محوطه
– روشنایی کافی پله ها و راهروها
– نور و روشنایی مناسب در کارگاههایی که با ابزاردقیق کار می کنند
ح) گازهای سمی یا آتش گیر :
– نصب هواکش های معمولی و هواکش های ضد جرقه
– نصب هود و دستگاههای اعلام خطر
– استفاده از تجهیزات حفاظتی فردی مناسب
خ) وجود موانع :
– وجود موانع در سر راه، در راهروها، روی پله ها، دیوارها یا ستون های کارگاه
– فرورفتگی ها یا برآمدگی های مورد در سطح محل کار و به ویژه محوطه انبار
– قراردادن اشیاء روی پله ها
– قراردادن ارابه های دستی یا پالت و وسایل دیگر در راهروها
– باقیمانده مصالح ساختمانی در اطراف ساختمان
د) نظم و نظافت :
– برنامه ریزی صحیح برای تأمین نظم و نظافت انجام شود
– محل قراردادن هر چیزی در انبار باید کاملاً روشن باشد
– مواد رائد باید در ظروف فلزی درپوش دار ریخته شده و روزانه از محوطه انبار خارج گردد
– نظم و نظافت در انبار رعایت گردد
-4 شرایط ناایمن :
بخش کمی از علل وقوع حوادث در انبار، به مواد انبار شده و قسمت بزرگ آن به سازماندهی و شرایط محیط انجام کار در انبار مربوط می شود. عواملی از قبیل :
- جابجایی دستی نادرست کالاها : در درازمدت باعث صدمه به کارکنان می شود
- وسایل و تجهیزات دارای نقص فنی : که در لحظه حساس باعث توقف خطوط تولید می شودپ
- استفاده نادرست از تجهیزات انباری و جابجایی ناصحیح کالاها
- نبودن فرد مسئول در انبار
- فقدان دستورالعمل ها و استانداردهای ایمنی
-4-1 آسیب های تهدید کننده کالاها و مواد در انبار :
الف) آسیب های طبیعی : نظیر سیل، زلزله، صاعقه، بارندگی، طوفان
ب) آسیب های صنعتی : نظیر اشکال در نصب قفسه ها و وسایل حمل و نقل، چیدن و نگهداری و جابجایی غلط کالاها، فقدان وسایل اطفای حریق
پ) آسیب های انسانی : نظیر دزدی و سرقت، خرابکاری، فقدان نگهبانی و مراقبت دست، فقدان نظام اطلاعاتی مناسب در انبار
مهمترین وظایف انباردار :
-1 قراردادن کالاها در قفسه ها به شکلی که با هم اختلاط پیدا نکنند
-2 ثبت مشخصات و مقدار کالای وارده و مرجوعی آن در کارتی بنام کارت انبار (کاردکس)
-3 کنترل ادواری و گاه به گاه کالاهای موجود با کارتهای انبار (انبارگردانی)
-4 کنترل سالم بودن و سالم ماندن کالاها
-5 حفاظت اجناس از سرقت و آتش سوزی
خطرات مهمی که بصورت عمده، کالاهای انبار را همواره تهدید می کند :
- الف : سرقت و دزدی
- ب : آتش سوزی
-4-2 عوامل ایجاد نظام صحیح انبارداری :
الف ) درجه حرارت و رطوبت متناسب با نوع کالا و شیوه نگهداری
ب) جابجایی صحیح کالاها و مواد
پ) سرپرستی صحیح عملیات
-4-3 رعایت نکارت ایمنی درباره کالاها : این نکات شامل :
– نصب وسایل اعلام خطر، اطفای حریق و بررسی وشعیت ساختمانها و تأسیسات برای جلوگیری از آتش سوزی
– کنترل دائمی و ادواری موجودی کالاها و ایمن سازی به منظور جلوگیری از دستبرد و سرقت
– توجه به خصوصیات کالاها و مواد و شرایط نگهداری آنها برای جلوگیری از فساد و منسوخ شدن
– آشنا کردن کارکنان به علائم استاندارد مربوط به ایمنی کالاها که بر روی بسته بندی ها قرار دارند
-4-4 بازرسی های ایمنی : مهمترین مواردی که باید از نظر ایمنی مورد بازرسی قرار گیرند:
الف) وسایل حمل و نقل : از قبیل لیفتراکها، جرثقیل ها، بالابرها، نقاله ها و ارابه های دستی در عملیات بارگیری، حمل و نقل و تخلیه کالاها
ب) محیط کاری : از قبیل وسایل نگهداری، راهروها، پلکان ها، سطوح شیب دار، نردبان ها و محل های انبارکردن کالاها، از نظر نظافت، حفاظت و طرز استقرار
پ) ابزارآلات فنی : از نظر وشعیت، نحوه بکارگیری، نگهداری، نظافت و رفع نواقص و اشکالات
ت) وسایل حفاظت فردی : از قبیل عینکهای حفاظتی، ماسک ها، پیش بندها، کفش های حفاظتی و گوشی های حفاظتی از نظر اطمینان از بکارگیری آنها حین اجرای کارهای مختلف و رفع معایب و اشکالات آنها
ث) سایر موارد در انبار : از قبیل نحوه غلط سیم کشی، از نظر احتمال اتصال سیم ها و برق گرفتگی، فقدان حفاظت در مقابل عوامل شیمیایی و فیزیکی زیان آور مختلف در محیط کار، فقدان وسایل اطفای حریق و نحوة غلط حمل و نقل مواد
ج) در مورد کالاها :
- توجه به علائم ایمنی روی بسته های کالاها و رعایت نکات ایمنی و حفاظتی لازم
- رعایت عوامل مؤثر برای جلوگیری از فساد کالاها و در نظر داشتن تاریخ مصرف آنها
- توجه به دستورالعمل های خاصی که برای نگهداری و جابجایی کالاها باید رعایت شود.
نویسنده: الف. آرپناهی
