زبانشناسی مطالعه علمی زبان است. بسیاری از رشته‌ها با این رشته گره خورده‌اند. مفاهیم زیر، مفاهیمی هستند که در قلب زبانشناسی با آن‌ها روبرو هستیم:

1.  دانش نا‌خودآگاه انسان از زبان

2. چگونگی یادگیری زبان اول و خارجی

3. ساختار زبان در مفهوم عام و در زبان‌های خاص

4. چگونگی تفاوت زبان‌ها با یکدیگر

5.  تاثیر زبان در نحوه برقراری ارتباط ما با دیگران و جهان و نیز طرز فکر ما

این مفاهیم به چه معناست؟

زمانی که شما به دنیا آمدید، توانایی برقراری ارتباط با بزرگسالان را از طریق زبان نداشتید. ولی با گذر زمان، وقتی پنج یا شش ساله شدید، می‌توانستید جملات را تولید کنید، لطیفه بگویید، سوال بپرسید و به طور خلاصه یک گویشور بومی زبان شدید. در طی آن‌ چند سال اندک، شما به صورت ناخودآگاه و بدون تلاش ذهنی، دانش زبانی قابل توجهی را برای حداقل یک زبان کسب کردید. و اگر در بزرگسالی زبان جدیدی یاد گرفتید، متوجه شده‌اید که یادگیری یک زبان امری دشوار و پیچیده است.

گویشوران بومی زبان، درمورد زبان خود دانش بالایی دارند، و حتی گاهی خود از داشتن چنین دانشی آگاه نیستند. برای مثال، شما به عنوان گویشور زبان فارسی، از دانش چگونگی ترتیب واژه‌ها در فارسی آگاه هستید. حتی به صورت ناخودآگاه می‌دانید، در زبان فارسی جمله «علی از معلم خود تشکر کرد.» از نظر دستوری درست بوده ولی جمله « تشکر علی معلم از کرد.» در زبان فارسی وجود ندارد و نیز می‌دانید جمله «معلم از علی تشکر کرد.» مفهوم کاملا متفاوتی داراست. حتی می‌دانید که آهنگ کلام در هنگام مطرح کردن پرسش کاملا متفاوت با جمله خبری است.

اگر فرانسوی باشید، با افزودن est-ce que در ابتدای جمله آن را پرسشی می‌کنید و اگر از زبان اشاره آمریکایی استفاده کنید، حالت پرسشی را با بالا انداختن ابروهای خود مطرح می‌کنید. شما نیز درمورد آواهای زبان فارسی از این دانش برخوردار هستید. برای مثال شما به صورت ناخودآگاه می‌دانید که در کلمات فارسی، چهار همخوان نمی‌توانند پشت سر هم در یک هجا قرار گیرند. همچنین می‌دانید که در جوامع مختلف، با افراد مختلف از زبان چگونه استفاده کنید. برای مثال، نحوه صحبت کردن شما در دایره دوستانتان با نحوه صحبت کردنتان در مقابل رييس دانشکده متفاوت است.

زبان شناسی سنتی چیست؟

در گذشته زبان را به قصد شناختن خود آن مطالعه نمی کردند بلکه هدف از مطالعه ی زبان حفظ کتاب های آسمانی و آثار ادبی از دگرگونی های ناشی از گذشت زمان بود یا ایجاد ارتباط میان اقوام و مللی که به زبان های مختلف سخن می گفتند . مطالعه ی زبان به این شیوه را زبان شناسی سنتی می نامند.

زبان شناسی جدید چیست؟

در مقابل زبانشناسی سنتی زبان شناسی جدید قرار دارد. زبان شناسی جدید زبان را در ابتدا به قصد شناختن خود آن مطالعه می کند و فقط به کشف واقعیات موضوع زبان می پردازد تا دریابد زبان چیست و دیگر نمی کوشد که آن را تغییر دهد.

زبانشناسی جدید که زبان شناسی همگانی یا ساخت گرا نیز نام دارد، علمی است که از آغاز قرن بیستم شروع شده و به پیشرفت های زیادی دست یافته است.

مطالعه ی زبان مشکلاتی را نیز با خود داردکه از جمله ی این مشکلات تغییر و تحول دائمی آن است.

زبان شناسان برای رفع این مشکل عامل زبان را که موجب تغییر و تحول در زبان است را کنار گذاشته و زبان را به گونه ای که هست بررسی می کنند.

زبان شناسی تاریخی چیست؟

زبان شناسی تاریخی گذشته ی زبان را مورد بررسی قرار می دهد مثلا کلماتی هم چون: « همی رفتم » و « شنیدستم » و مانند این کلمات که به گذشته ی زبان تعلق دارند در حوزه ی زبان شناسی تاریخی مورد بررسی قرار می گیرد.

یکی دیگر از مشکلات مطالعه ی زبان وجود لهجه ها، گونه ها و گویش ها و گستردگی بیش از حد آن است. برای رفع این مشکل زبان شناسان مطالعه ی خود را فقط به یکی از شکل های گوناگون زبان محدود می کنند و شکلی که برای این کار برمی گزینند یکی از شکل های نوشتاری یا گفتاری گویش معیار است.

گویش شناسی چیست؟

اگر زبان شناسان زبان رادر یکی از گویش های جغرافیایی، اجتماعی و … مورد مطالعه قرار دهند حاصل کار آنان را گویش شناسی می گویند.

سومین مشکل شناخت زبان پیچیدگی و گستردگی بیش از حد آن است که زبانشناسان برای حل این مشکل به جای آنکه به طور یک جا زبان را مطالعه کنند، آن را به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش را در سطحی جداگانه بررسی می کنند.

واج شناسی چیست ؟

سطحی از زبان است که زبانشناسان در آن سطح به مطالعه ی صداهای زبان و قواعد ترکیب آن ها به منظور ایجاد ساخت های آوایی زبان می پردازند.

مثلا در این سطح مشخص می شود که زبان فارسی 29 واج دارد.

دستور زبان چیست ؟ 

سطح دیگر مطالعه ی زبان است که در آن سطح زبانشناسان به بررسی نشانه های زبان و قواعد ترکیب آن ها به منظور ساختن کلمات و عبارات و جمله های زبان بسنده می کنند. این سطح از مطالعه ی نظام زبان را دستور زبان می گویند که به دو بخش صرف و نحو تقسیم می شود.

در بخش صرف : به بررسی و طبقه بندی نشانه های ساده مثل « زبان » یا « شناس » در واژه ی « زبانشناس » می پردازند و از نشانه ها با نام تکواژ یاد می کنند.

سپس به چگونگی ترکیب تک واژ ها در حد کلمات مشتق و مرکب توجه می کنند.

در بخش نحو: به شیوه ی ترکیب انواع کلمات تا سطح گروه یا جمله می پردازند.

سپس گروه ها را به انواع گروه اسمی، گروه فعلی، گروه حرف اضافه ای و … تقسیم می کنند.

گروه اسمی مانند : خانه ی زیبای همسایه / گروه فعلی : خوانده بود / گروه حرف اضافه ای: در انتهای کوچه.

جملات را نیز به انواع :

جمله ی ساده/ جمله ی مرکب / جمله ی شرطی/ جمله ی امری/ جمله ی بیانی تقسیم می کنند.

معنا شناسی چیست ؟

در این سطح زبانشناسان به بررسی معنای انواع تکواژها ، کلمه ها و جمله ها و گروه ها و روابط معنایی آن ها روی می آورند.

در این سطح :

1)  معنای هر یک از تکواژها و کلمه ها و جملات را بررسی می کنند.

2)  نشان می دهند که به فرض چگونه هر دسته از کلمه ها در یک حوزه ی معنایی قرار می گیرند.

3)  نشان می دهند که میان کلمات و جملات چه روابط معنایی برقرار می شود؛ مثلا رابطه ی معنایی میان « پدر » و « بابا » ترادف است و رابطه ی میان « سیاه » و « سفید » تضاد و رابطه ی معنایی میان « مادر » و « والدین » تضمن است.