مقاله آموزشی حسابداری

بنگاه اقتصادی:
درعلم اقتصاد، عوامل اقتصادی مختلفی در اختيار افراد يا گروه هايی قرار دارد كه با تركيب اين عوامل به توليد كالا يا انجام خدمات می پردازند. اين افراد يا گروهها را بنگاه اقتصادی می نامند.
رویدادهای اقتصادی یا مالی:
وقایعی ھستند که با خرید، تولید، توزیع و فروش و ارائھ خدمات با فعالیت ھایی مانند وام گرفتن و وام دادن سر و كار دارند.
انواع واحدهای اقتصادی:
مؤسسات جدا و مستقلی ھستند که با تركیب عوامل مختلف اقتصادی منافع مالكین خود را دنبال می كنند. از لحاظ مالكیت، شكل حقوقی و نوع فعالیت به شكل زیر طبقه بندی می شوند.
واحدھای اقتصادی از نظر مالكیت به سه نوع تقسیم می شوند:
١- واحدھای عمومی: به طور مستقیم یا غیر مستقیم در مالكیت دولت یا سایر نهادهای عمومی قرار دارند. سازمان تأمین اجتماعی نمونه های از این واحدھا می باشد.
٢- واحدھای تعاونی: به منظور رفع نیازمندی ھای مشترك و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی
اعضای آن از طریق خریداری، كمك و ھمكاری متقابل تشكیل شده و در مالكیت اعضا قرار دارند. مانند شركتھای تعاونی.
٣- واحدھای خصوصی: این واحدھا به یك یا چند نفر تعلق دارند و متعلق به بخش عمومی نیستند. مانند فروشگاھھا.
واحدھای اقتصادی از نظر ھدف فعالیت به دو دسته تقسیم می شوند:
١- واحدھای انتفاعی: ھر واحد اقتصادی که با ھدف سود و منفعت مادی تشكیل شود واحد انتفاعی نام دارد.
٢- واحدھای غیر انتفاعی: ھر واحدی را که ھدف از تشكیل آن كسب منفعت مادی برای مالكان آن نباشد واحد غیر انتفاعی گویند.
 
واحدھای اقتصادی از نظر نوع فعالیت به سه دسته تقسیم می شوند:
١- واحدھای خدماتی: واحدھایی ھستند كھ خدماتی به مشتریان ارایه می كنند و معمولاً در قبال ارایه خدمات منفعت كسب می كنند. مانند بانكھا و ھتلھا.
٢- واحدھای بازرگانی: به خرید و فروش مواد خام، فرآورده ھا و كالاھا اشتغال دارند. مانند فروشگاھھا.
٣- واحدھای تولیدی: با استفاده از عوامل تولید به ساخت كالاھای اقتصادی می پردازند. واحدھای اقتصادی از نظر تعداد مالك به دو دسته تقسیم می شوند:
١- واحدھای انفرادی: مالكیت آنھا به یك نفر تعلق دارد؛ مانند فروشگاھھا، مغازه ھا.
٢- واحدھای غیر انفرادی: افراد، سرمایه ھای كوچك خود را با یكدیگر جمع می كنند و واحدھای بزرگتری را تشكیل می دھند. مانند شركتھا.
دارائی ها :
منابع اقتصادی متعلق به یك واحد اقتصادی که انتظار می رود در آینده منفعتی را برای واحد اقتصادی ایجاد نماید، دارائی گویند .
دارائی ھای واحد اقتصادی = حقوق مالی اشخاص نسبت به دارائی ھای واحد اقتصادی
حقوق مالی اشخاص:
حقوق مالی اشخاص نسبت به دارائی ھای واحد اقتصادی شامل حقوق مالی مالك و حقوق مالی طلبكاران است .
بدهی :
حقوق مالی اشخاص غیر از مالك نسبت به دارائی ھای یك واحد اقتصادی را بدهی گویند .
سرمایه :
حق یا ادعای مالك یا مالكین نسبت به دارائی ھای یك واحد اقتصادی را، سرمایه گویند .
معادله حسابداری
دارائی = بدهی + سرمایه
انواع دارائی :
١ -نقد و بانك: از مهمترین دارائی ھای واحد اقتصادی كھ برای خرید كالاھا و پرداخت بدھی ھا مورد استفاده قرار می گیرد .
٢ -حساب ھای دریافتنی: واحدھای اقتصادی در قبال ارایه یا فروش دارائی به طور نسیه از دیگران طلبكار می شوند. این قبیل دارائی ھا را حساب ھای دریافتنی گویند .
٣ -ملزومات: شامل كالاھا و اجناسی است كھ در جریان فعالیت ھای واحد اقتصادی خریداری و به مصرف می رسد .
انواع بدهی ها :
١ -حساب ھای پرداختی: این نوع بدهی در ازای خرید نسیه دارائی یا خدمات از دیگران ایجاد میشود .
٢ -وام پرداختی: این نوع بدھی در ازای دریافت وام از مؤسسات اعتباری نظیر بانكھا ایجاد می شود .
اهمیت معادله حسابداری
حسابداران برای اینكه رویدادھای مالی مربوط بھ یك واحد اقتصادی را ثبت و سپس اطلاعات حسابداری را به طور مناسب گزارش كنند؛ باید:
١ -رویدادھای مالی مؤثر بر واحد اقتصادی را شناسائی كنند .
٢ -میزان تأثیر ھر رویداد مالی را بر اجزای معادله حسابداری ارزیابی و اندازه گیری نمایند .
ترازنامه :
صورتحسابی است که دارائی ھا و بدھی ھا و سرمایه های مالك یك واحد اقتصادی را، در یك تاریخمعین نشان می دهد معمولاً در تهیه تراز نامه باید به نكات زیر توجه كرد :
اصول حسابداری
١ -نوشتن عنوان: عنوان ترازنامه شامل موارد زیر است : الف) نام واحد اقتصادی ب) نام گزارش یا صورتحساب مالی
ج) تاریخ گزارش
٢ -واحد اندازه گیری: واحد اندازه گیری رویدادھای مالی، پولی رایج ھر كشور است .
٣ -طرفین ترازنامه: در سمت راست ترازنامه دارائی ھا و در سمت چپ بدهی ھا و سرمایه مالك نوشته می شود .
٤ -ترتیب نوشتن دارائی ھا: در ترازنامه دارائی ھا به ترتیب قابلیت تبدیل به نقد نوشته می شوند .
٥ -ترتیب نوشتن بدھی ھا: بدھی ھای مختلف واحد اقتصادی به ترتیب تاریخ سررسید پرداخت در ترازنامه نوشته می شوند .
۶ -موازنه: ترازنامه منطبق بر معادله حسابداری است. بنابراین همیشه بین جمع دارائی ھا و جمع بدهیھا و سرمایه مالك توازن وجود دارد .
حساب:
به منزله پرونده ای مفصل از تغییراتی است، که در یك دارائی خاص، یك بدهی خاص یا سرمایه صاحب مؤسسه، طی یك دوره زمانی رخ می دھد و ابزار اصلی ثبت و خلاصه كردن اطلاعات مالی است.
برای اینکه امكان دسترسی به اطلاعات موجود در حساب ھا آسانتر شود، همه حساب ھای مربوط به یك واحد اقتصادی در یك دفتر خاص به نام دفتر کل نگهداری می شود.
ثبت رویدادھای مالی در حسابها:
برای اینکه اثر ھر رویداد مالی را بر اجزای معادله حسابداری نشان دھیم از شكل حسابT که دارای سه قسمت استفاده می كنیم،:
١- عنوان حساب
٢- سمت راست یا بدهکار
٣- سمت چپ یا بستانكار
عنوان حساب
بدھكار بستانكار
قاعده ثبت افزایش و كاھش در حسابها:
افزایش ھر دارائی در سمت راست (بدھكار) حساب آن دارائی، ثبت می شود.
كاھش ھر دارائی در سمت چپ (بستانكار) حساب آن دارائی، ثبت می شود.
مانده گیری حساب ها:
مانده گیری حساب ھا:
نخست، ارقام بدهکار و ارقام بستانكار را جداگانه جمع زده، زیر ھر ستون یادداشت و سپس جمع طرف كوچكتر را از جمع طرف بزرگتر كسر می كنیم؛ به حاصل این تفریق« مانده حساب » گویند.
 
اسناد و مدارك مثبته: « اسناد مثبته » ، به اسناد و مداركی که دلالت بر وقوع یك معامله یا رویداد مالی مشخص داردمانند فاكتور فروش، رسید بانكی، قبض آب و برق و ….. اسناد مثبته گویند.
سند حسابداری: برگه ای است که اطلاعات مربوط به یك یا چند رویداد مالی قبل از ثبت در دفاتر حسابداری، در آن نوشته میشود و سپس بر اساس اطلاعات مندرج در سند حسابداری دفاتر حسابداری تنظیم می گردد.
 
دفاتر حسابداری:
كلیه رویدادھا در دفاتر حسابداری ثبت می شوند. دفاتر حسابداری را می توان به دو گروه تقسیم كرد:
گروه اول، دفاتر رسمی یا قانونی، شامل دفتر روزنامه عمومی و دفتر كل می باشد و گروه دوم، دفاتر غیررسمی یا كمكی، که شامل دفاتر تأمین و سایر دفاتر مورد نیاز حسابداران می گردد.
دفتر روزنامه عمومی: دفتری است که كلیه معاملات و رویدادھای مالی یك واحد اقتصادی روزانه به ترتیب تاریخ وقوع در آن ثبت می شوند.
دفتر كل: عبارت است از مجموعه حساب ھایی که برای ثبت و خلاصه كردن اطلاعات مربوط به رویدادھای مالی یک واحد اقتصادی استفاده می شود. نوشتن دفتر كل بعد از رویدادھای مالی در دفتر روزنامه انجام می گیرد.
دفتر معین: حساب ھای معین، مجموعه حساب ھای كمكی یا مكمل برخی از حساب ھای دفتر كل ھستند
تراز آزمایشی حساب ھای دفتر كل: فهرستی از نام و مانده كلیه حساب ھای دفتر كل در یک زمان مشخص، را تراز آزمایشی حساب ھای دفتر كل گویند، که معمولاً در پایان ھر ماه تهیه می شوند و برای تهیه آنھا مراحل زیر انجام می شود.
١- نوشتن عنوان، شامل نام مؤسسه، نام گزارش و تاریخ گزارش
٢- نوشتن نام و مانده حساب ھای دفتر كل
٣- محاسبه جمع ستون بدھكار و ستون بستانكار
٤- كشیدن دو خط موازی زیر ستون ھای جمع به منزله اتمام كار تهیه تراز آزمایشی است.
درآمد:
مبالغی که بابت ارایه خدمات به مشتریان، دریافت شده و یا در آینده دریافت خواھد شد « درآمد » نام دارد.
درآمد موجب افزایش سرمایه و به ھنگام افزایش بستانكار می گردد و مانده این حساب بستانكار خواھد شد.
درآمد مؤسسات خدماتی به صورت نقد یا نسیه كسب می شود.
-ارایه خدمات به صورت نقد:
چنانچه در زمان ارایه خدمات به مشتریان وجه آن نقداً دریافت شود در این صورت در معادله حسابداری ازیک سو دارائی ھای مؤسسه و از سوی دیگر سرمایه مالك مؤسسه افزایش می یابد
ارایه خدمات به صورت نسیه (درآمد غیر نقدی):
چنانچه یک مؤسسه خدماتی برای مشتریان خود انجام دھد و وجه آن را بلافاصله دریافت نكند، در اینصورت مشتری متعهد می شود حق الزحمه این خدمات را در آینده بپردازد.
تحقق درآمدھای غیر نقدی از یک سو موجب افزایش دارائی ھا (حساب ھای دریافتنی) و از سوی دیگرموجب افزایش سرمایه در معادله می گردد.
ھزینه: مخارجی که یک مؤسسه برای ارایه خدمات به مشتریان و كسب درآمد متحمل می شود ھزینه نام دارد. ھزینه موجب كاھش سرمایه می گردد.
صورتحساب سود و زیان:چگونگی و نتیجه فعالیت ھای یک واحد اقتصادی را طی یک دوره زمانی نشان می دھد.
ھزینهھا – درآمدھا = سود (زیان) خالص
سود خالص <— ھزینه ھا < درآمدھا
زیان خاص <— ھزینه ھا > درآمدھا
صورتحساب سود و زیان مؤسسه خدماتی از چهار بخش تشكیل شده است:
١- عنوان: در این بخش اطلاعات مربوط به نام مؤسسه، نام صورتحساب در سه سطر درج می گردد.
٢- درآمدھا: درآمدھای دوره مالی به تفكیک نوع نوشته و سپس جمع درآمدھا محاسبه می گردد.
٣- ھزینهھا: ھزینهھای دوره مالی به تفكیک نوع ھزینه نوشته و سپس جمع ھزینه ھا محاسبه می گردد.
٤- سود و زیان خالص: ما به التفاوت جمع درآمدھا و جمع ھزینه ھا تحت عنوان سود خالص نوشته می شود.
سرمایه گذاری مجدد و برداشت – اصلاح حساب ھا سرمایه گذاری مجدد:
به مفھوم آن است كه: بانك یا مؤسسه پس از تأسیس مؤسسه و سرمایه گذاری اولیه در آن، دارائی ھای دیگری در اختیار مؤسسه قرار دھد. که آن موجب افزایش دارائی ھا و سرمایه مالك می گردد.
برداشت:
مالك مؤسسه به منظور رفع نیازھای خود مقداری از دارائی ھای مؤسسه را برای استفاده شخصی بر می دارد می گویند. برداشت از یک طرف باعث كاھش سرمایه مالك در مؤسسه و از « برداشت » به این رویداد مالی طرف دیگر باعث كاھش دارائی ھای مؤسسه می شود.
 
صورتحساب سرمایه:صورتحسابی است كه تغییرات سرمایه یک مؤسسه را طی یک دوره مالی نشان می دھد.
چرخه حسابداری:عملیات حسابداری شامل، یک سری مراحل پیاپی است كه در ھر دوره مالی تكرار می شوند و به مجموعه آنها « چرخه حسابداری »گفته می شود. كه شامل مراحل زیر است:
١- جمع آوری اطلاعات مربوط به رویدادھای مالی
٢- تجزیه و تحلیل رویدادھای مالی و تنظیم سند حسابداری
٣- ثبت رویدادھای مالی در دفتر روزنامه
٤- انتقال اطلاعات از دفتر روزنامه به دفتر كل
٥- تھیه تراز آزمایشی
۶- اطلاع حساب ھای دفتر كل (از طریق صدور سند حسابداری و ثبت دفاتر روزنامه و كل)
٧- تھیه تراز آزمایشی اصلاح شده
٨- بستن حساب ھای موقت (از طریق صدور سند حسابداری و ثبت دفاتر روزنامه و كل)
٩- تھیه صورت ھای مالی
١٠ – تھیه تراز آزمایشی اختتامی
– ضرورت اصلاح حسابھا:
ھدف كلی از تھیه اطلاعات مالی كمك به استفاده كنندگان مختلف برای قضاوت و تصمیم گیری اقتصادی است.این ھدف زمانی به دست می آید كه اطلاعات مالی تھیه شده به ھنگام، واقعی و درست باشد.
برای شناخت چگونگی اصلاح حساب ھا لازم است با چند مفھوم اساسی در حسابداری آشنا شویم:
١- روش نقدی: در این روش درآمدھا و ھزینه ھا در زمان دریافت و پرداخت وجه نقد شناسایی و ثبت می شوند. اگر روش نقدی مورد استفاده قرار گیرد، سود خالص یک دوره مالی برابر است با وجوه نقد دریافتی بابت درآمدھا منھای وجوه نقد پرداختی بابت ھزینه ھا.
٢- روش تعھدی: درآمدھا به ھنگام تحقق و ھزینھ ھا در زمان وقوع، شناسائی و در دفاتر ثبت می شوند؛ ھر چند وجه نقدی بابت درآمدھا و ھزینه ھا دریافت و پرداخت نشده باشد.
ثبت ھای اصلاحی:
اگر برخی درآمدھا یا ھزینه ھای دوره در حساب ھا ثبت نشده باشد ابتدا آنھا را شناسایی و سپس از طریق ثبت ھای مناسب در دفتر روزنامه و انتقال به دفتر كل حساب ھا اصلاح می شوند كه به آنھا ثبت ھای اصلاحی گفته می شود. انواع ثبت ھای اصلاحی به شرح زیر است:
١- اصلاح پیش پرداخت ھزینه:
عبارت است از مبالغی كه بابت دریافت خدمات در آینده پرداخت می شود. مانند پیش پرداخت اجاره.
٢- اصلاح حساب ملزومات:
تمام اجناس مصرفی كه برای استفاده در جریان عملیات یک مؤسسه خریداری می شود در حساب ملزومات ثبت می گردد. مانند تمبر و پاكت پستی.
٣- اصلاح حساب پیش دریافت درآمد:
مؤسسات قبل از ارائه خدمات به مشتریان، وجوھی را از این بابت دریافت می كنند. این وجوه را نمی توان جزو درآمدھای مؤسسه قلمداد نمود زیرا ھنوز خدمتی به مشتری ارائه نشده است. چنین مبالغی در پیش دریافت درآمد ثبت می شود.
٤- ثبت ھزینه ھا و درآمدھای ثبت نشده:
ممكن است در پایان دوره مالی برخی از ھزینه ھا و درآمدھا در حساب ھا ثبت نشده باشد. برای ثبت ھزینھ های ثبت نشده، ابتدا مبلغ آن برآورده شده، سپس در حساب ھزینھ مربوط، بدھكار و در مقابل در حساب بدھی،بستانكار می گردد. تراز آزمایشی اصلاح شده:
عبارت است از فھرست مانده حساب ھای دفتر كل پس از انجام ثبت ھای اصلاحی.
حساب ھای دفتر كل را می توان از لحاظ ارتباط با صورت ھای مالی به دو دسته تقسیم كرد:
١- حساب ھای دائمی:حساب ھایی ھستند كه مانده ی آنھا در پایان دوره مالی به دوره ی بعد منتقل می شود. مانند نقد و بانك.
٢- حساب ھای موقت:حساب ھایی ھستند كه مانده ی آنھا از یک دوره مالی به دوره بعد انتقال نمی یابد. مانند: حساب ھای درآمد.
 
بستن حساب ھای موقت:بستن حساب ھای موقت یعنی صفر كردن مانده ی آنھا در پایان دوره مالی كه شامل ٤ مرحله است:
١- بستن حسابھای درآمد: ھر یک از حساب ھای درآمد كه دارای مانده بستانكار می باشند بدھكار و حساب خلاصه سود و زیان به میزان مجموع مانده حسابھای درآمد بستانكار می گردد.
٢- بستن حساب ھای ھزینه : ھر یک از حساب ھای درآمد كھ دارای مانده بدھكار می باشند، بستانكار و حساب خلاصه سود و زیان به میزان مجموع مانده حساب ھای ھزینه بدھكار می گردد.
٣- بستن حساب خلاصه سود و زیان: مانده حساب ھای خلاصه سود و زیان نشان دھنده سود و زیان خالص دوره مالی است. اگر این مانده بستانكار باشد نشان دھنده سود خالص است و بالعكس.
٤- بستن حساب برداشت: حساب سرمایه به مبلغ مانده حساب برداشت بدھكار و حساب برداشت به ھمین مبلغ بستانكار می گردد.
تراز آزمایشی اختتامی:
عبارت است از فھرست مانده حساب ھای دایمی پس از بستن حساب ھای موقت یک واحد اقتصادی است كه به منظور كسب سود، به خرید و فروش كالا می پردازد.