روش ها و فنون تدریس
چکیده
آموزش یکی از مسائل بسیار مهم نظام های تعلیم و تربیت است . منظور از آموزش، فرآیند دو سویه یاددهی یادگیری اطلاعات، مهارت ها و نگرشهای مثبت درباره موضوعی است که متناسب با گروه سنی خاص و در شرایط زمانی معین به اجرا در آمده است. امروزه هدف از تعلیم و تربیت تنها انتقال میراث فرهنگی و تجارب بشری به نسل جدید نیست. بلکه رسالت نظام های آموزشی را ایجاد تغییرات مطلوب در نگرش ها شناخت ها و در نهایت رفتار انسان ها دانسته اند. روشهای تدریس نیز به عنوان یکی از عوامل، به کمک این رسالت آمده است. هدف نهایی تدریس به وسیله مجموعه ای از تکالیف مشتمل برآگاهی و معلومات مشخص و ساخت فکری و فرآیندهای شناختی تعیین شده است. این مقاله به روشهای نوین تدریس پرداخته است. ابتدا روش تدریس به دو دسته روش تاریخی و روش نوین تقسیم شده است. همچنین نمونه هایی از روشهای نوین تدریس و مراحل و کاربرد آن مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نشان داده شده است که هیچ یک از روش های تدریس فی نفسه خوب یا بد نیستند، بلکه نحوه و شرایط استفاده از آنها باعث قوت یا ضعفشان شده است.
مقدمه
امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییرات مداومی که به وجود می آید باید شرایط تغییر در هر جامعه ای ایجاد شود. شرط اولیه هر تغییری شناخت و آگاهی است، که به دنبال آن باید کار با برنامه ریزی برای دست یابی به اهداف مطلوب صورت بگیرد. آموزش یکی از مسائل بسیار مهم نظام های تعلیم و تربیت است. منظور از آموزش، فرآیند دو سویه یاددهی یادگیری اطلاعات، مهارت ها و نگرشهای مثبت درباره موضوعی است که متناسب با گروه سنی خاص و در شرایط زمانی معین به اجرا در آمده است. هدف از تعلیم و تربیت تنها انتقال میراث فرهنگی و تجارب بشری به نسل جدید نیست، بلکه رسالت نظام های آموزشی را ایجاد تغییرات مطلوب در نگرش ها شناخت ها و در نهایت رفتار انسان ها دانسته اند.
شناخت و آگاهی مدرسان از نظریه های یادگیری و الگوهای تدریس اهمیت ویژه ای دارد، زیرا اماکن آموزشی جایگاهی برای هدایت، نطارت و یادگیری هستند و معلم چون راهنما، ناظر و سازمان دهنده است. معلم افزون بر آگاهی های لازم در زمینه ماده درسی، باید درباره ی شیوه های طراحی آموزشی و ارزشیابی آن نیز دانش و مهارت کافی داشته باشد.
اهمیت و ثمر بخشی روشهای تدریس و یادگیری بهتر همواره مورد نظر دانشمندان و محققین علوم تربیتی بوده است. تاریخچه مطالعات نشان می دهد روش های تدریس چه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و چه در ایجاد انگیزه و رضایت خاطر، پرورش شخصیت و رشد خلاقیت آنان موثر است، وظیفه ی معلمان در فرآیند تدریس تنها انتقال واقعیت های علمی به دانش آموزان نیست بلکه باید موقعیت و شرایط مطلوب یادگیری را فراهم نمایند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به شاگردان بیاموزند.
روشهای تدریس به منزله روشنایی های متفاوتی هستند که هرکدام بردشان تا شعاع خاص را در بر می گیرند. البته باید اذعان نمود که هر یک از روشنایی های فوق در ارتباط با موقعیت های مختلف از کارایی ویژه ای برخوردار هستند.
تعریف مفاهیم
روش
روش عبارت است از فرایند عقلانی یا غیرعقلانی ذهن برای دستیابی به شناخت و یا توصیف واقعیت. در معنای کلی تر، روش هرگونه ابزار مناسب برای رسیدن به مقصود میباشد. روش ممکن است به مجموعه راه هایی که انسان را به کشف مجهولات هدایت میکند، مجموعه قواعدی که هنگام بررسی و پژوهش به کار میروند و مجموعه ابزار و فنونی که آدمی را از مجهولات به معلومات راهبری میکند، اطلاق شود.
تدریس
تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد. تدریس مفاهیم مختلف مانند: نگرشها، گرایشها، باورها، عادتها و شیوه های رفتار و به طور کلی انواع تغییراتی را که می خواهیم در شاگردان ایجاد کنیم را در بر می گیرد.
جهت ثبت نام در دوره آموزشی روش ها و فنون تدریسبر روی تصویر فوق کلیک نمایید
دوره غیر حضوری است و محتوای الکترونیکی در قالب CD یا DVD به آدرستان ارسال می گردد
پس از پایان گواهی و مدرک معتبر دوره آموزشی روش ها و فنون تدریس با قابلیت ترجمه رسمی دریافت می نمایید
مشاوره رایگان: ۰۲۱۲۸۴۲۸۴ و ۰۹۱۳۰۰۰۱۶۸۸ و ۰۹۳۳۰۰۲۲۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۳۳۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۸۸۲۸۴ و ۰۹۳۳۰۰۹۹۲۸۴
تقسیم بندی روش های تدریس
۱-روشهای تاریخی: در این روش فراگیر موجودی انفعالی است و معلمّ به عنوان انتقال دهنده ی اطلاعات، مسئولیت اصلی آموزش را بر عهده دارد. او تلاش می کند ذهن فراگیران را با انبوهی از مفاهیم، اصول و اصطلاحات درس ها انباشته سازد و به این ترتیب رفتار آن ها را نسبت به قبل تغییر دهد. در این نوع روش تدریس، برنامه ی درسی غیر قابل انعطاف است و معلّم و فراگیر به اجبار از محتوای مشخصی استفاده می کنند. معلّم تصور می کند که عامل اصلی تدریس، خود اوست و به عنوان گنجینه ی معلومات در برابر فراگیران ظاهر می شود. شاید به همین دلیل، به این گونه الگوها و روش ها، روش های معلمّ محور نیز می گویند.
۲-روش های نوین: در این الگو فراگیر و علایق و توانمندی های او در مرکز توجه قرار دارد و معلّم تلاش می کند تا توانایی فراگیران را تقویت کند. معلّم هنگام تدریس از وسایل و امکانات آموزشی زیادی استفاده می کند و یادگیری مؤثر را از طریق تمرین ها و فعالیت های متنوع به عهده ی فراگیران می گذارد و آنان را در تحقق اهداف و یادگیری مفاهیم درس دخالت می دهد. معلمّ، راهنما و هدایت کننده ای است که پا به پای فراگیر مسیر آموزشی را طی می کند و به او کمک می کند تا درس را به طور عمیق و از روی علاقه یاد بگیرد.
در این مقاله چند روش تدریس معرفی شده است و در کنار آن اصول و قواعدی برای افزایش اثر بخشی آن ها در کلاس درس ذکر شده است. البته، این نکته هم قابل تأکید است که کاربرد هر کدام از روش های معرفی شده بسته به امکانات کلاس و تشخیص معلم است. این روش ها عبارتند از:
روش تدریس بارش مغزی
یکی از جدیدترین روش های تدریس مشارکتی است که به دلایل شرایط و فواید منحصر به فرد آن نه تنها در مدارس بلکه در جلسات مدیریتی نهادها نیز استفاده از آن متداول شده است. این روش توسط الکس اسبورن برای حل مشکلات مدیریتی معرفی شد و امروزه از آن به عنوان تکنیک برگزاری یک روش تدریس کلاسی نیز یاد می شود. در تعریف این روش چنین آمده است یک کنفرانس که در آن سعی گروه بر این است تا راه حل مشخصی را بیابند، در این روش نظرات در پس دو اصل به عنوان پایه جمع بندی و بدون کم و کاستی مورد استفاده قرار می گیرند مطرح می شوند:
۱-تنوع نظرات که باعث فعال شدن قسمت خلاق ذهن می شود.
۲-بالا رفتن کمیت باعث بالا بردن کیفیت می شود.
روش تدریس بدیعه پردازی
یکی از روش های نوین تدریس است که تاکید زیادی بر پرورش خلاقیت در گروه دارد .گوردون از بنیان گذاران این روش است که با طرح نظریات جدید در مورد خلاقیت اعتقادات سنتی در مورد آن را شکست. او بر خلاف گذشتگان که خلاقیت را یک امر کاملا ذاتی می دانستند، آن را قابل یاد دادن و یاد گرفتن معرفی کرد. او همچنین عنوان داشت که فعالیت های گروهی از بهترین راه های پرورش خلاقیت است.
روش تدریس حل مسأله
این روش یکی از روشهای مشارکتی در تدریس است ک ه کاربرد زیادی دارد .گرچه برخی این روش تدریس را بیشتر با الگوی انفرادی سازگار دانسته اند، ولی تجربه نشان می دهد که کاربرد این روش به صورت گروهی موثرتر از الگوی انفرادی آن است. در تعریف روش حل مساله چنین آورده اند: حل مساله فرآیندی است برای کشف، توالی و ترتیب راه هایی که به یک هدف یا یک راه حل منتهی می شوند. پس باید توجه داشت که در فرایند حل مساله فقط جواب اهمیت ندارد بلکه فرایند رسیدن به آن نیز مورد توجه است.
در این روش تدریس به دو مورد باید توجه زیاد شود:
۱-تجارب قبلی دانش آموزان و ایجاد شرایطی برای فراخوان آنها.
۲-رسیدن به راه حلی که قبلا برای فرد ناشناخته بوده است.
روش تدریس غیرمستقیم- مشاوره ای
یادگیری از طریق مشاوره را یادگیری به شیوه غیرمستقیم هم نامیده اند. از این رو، یادگیری از طریق مشاوره به مثابه یک روش تدریس یادگیری تلقی می شود که اندیشه های کارل راجرز به عنوان بنیان گذار روش مشاوره ای ویژه، رهنمودهای بسیار اثرگذاری برای یادگیری می نمایاند و آنچه در فلسفه و تکنیک های مشاوره ای راجرز آمده است، الگوی تدریس غیر مستقیم ر ا که خانواده در الگوهای تدریس قرار می گیرد پوشش داده و پشتیبانی می کند. یکی از مهم ترین کاربست های الگوی تدریس یادگیری مشاوره ای یا غیر مستقیم زمانی است که کلاس بسیار “راکد” است و معلم تلاش می کند دانش آموزان را به هر قیمتی شد ه از طریق دادن تمرین و عرضه مطالب درسی به حرکت در آورد.
الگوی تدریس یادگیری مشاوره ای یا غیر مستقیم بر روابط دوستانه بین معلم و یادگیرنده تأکید می ورزد . در الگوی تدریس – یادگیری مشاوره/ غیر مستقیم تلاش معلم صرف آن می شود که یادگیرندگان را یاری کند تا خود نقش اصلی را در هدایت آموزش و پرورش آنها ایفا کند. در کلاس درس معلم به مثابه یک تسهیل گر و مدیر یادگیری می کوشد اطلاعات زمینه ای عرضه کند تا یادگیرندگان خود به حل مسئله بپردازند. روش تدریس غیر مستقیم/ مشاوره ای دارای مقاصدی است، که به ترتیب زیرند:
۱-هدایت یادگیرندگان برای کسب بهداشت روانی و عاطفی از طریق پرورش اعتماد به نفس و جرأت آموزی.
۲-ایجاد توانمندی خود رهبری در تعیین اهداف محتوا و شیوه یادگیری.
۳-پرورش انواعی از تفکر کیفی نظیر خلاقیت و خود ابزاری.
روش تدریس ایفای نقش
ایفای نقش، روشی است که می تواند برای تجسم عینی موضوعات و درس هایی که برای نمایش مناسب باشند، به کار رود. در این روش، فرد یا افرادی از دانش آموزان، موضوعی را به صورت نمایش کوتاه اجرا می کنند. ایفای نقش، به معنایی که در اینجا به کار می رود، به مهارتهای خاص هنری مثل بازیگری در تئاتر و سینما نیازی ندارد، بلکه معلم بنا به موقعیت، هدف و موضوع مورد نظر، به عنوان یک روش از آن استفاده می کند تا موجب تکوین شخصیت فردی و اجتماعی فراگیران گردد. اگر دانش آموزان مهارت های زندگی کردن را کسب کنند، در تمام شئون زندگی با موفقیت بیشتری زندگی می کنند.
در این روش، دانش آموزان براساس علایق خویش، نقش های مورد نظر را انتخاب می کنند و با نظارت معلم و همکاری همکلاسان، به ایفای نقش می پردازند. از این طریق، آموزش قوانین و روابط اجتماعی حاکم بر جامعه بهتر انجام می شود و به یادگیری موثر و کارآمد می انجامد، زیرا دانش آموزان ضمن شناخت هنجارهای اجتماعی، به تحلیل آنها می پردازند و در حین ایفای نقش، نگرش خود را تثبیت می کنند و نوعی ارتباط عاطفی و انسانی با دیگران برقرار می سازند.
ایفای نقش به مثابه یک روش تدریس ریشه در دو بعد شخصی و اجتماعی فرد دارد. این روش تدریس یادگیرندگان را در تحلیل موقعیت های اجتماعی به صورت همیار و مشترک فعال می سازد. برخی محققان معتقد هستند؛ این روش تدریس موجب می شود که فراگیران احساسات خود را بروز دهند؛ از بینش خود در نگرش ها و برداشت ها سود جویند، نگرش ها و مهارت های حل مسایل را گسترش دهند و مواد درسی را از طریق گوناگون بررسی کنند. این روش موجب رشد همدلی با دیگران و بررسی مسایل و واقعیت ها و از ارزش های اجتماعی در عمل است و افتتاح باب گفتگو درباره ارزش ها و چگونگی اثر آنها در زندگی روزانه است.
خلاصه و نتیجه گیری
یکی از هدف های آموزش و پرورش کنونی این است که فراگیران را یاری کند تا بتوانند از دانش خویش به طور مؤثر استفاده کنند و از آنجا که عمر هر رشته دانش بشری دائما کوتاه تر گشته و قواعدی نوین مستمراً جای آنها را می گیرند، لذا فراگیران بایستی به دانش و مهارت های فراگیری مجهز باشند تا هیچگاه در تنگنا قرار نگیرند . تدریس یکی از ابزارهای مهم یادگیری است که با به کارگیری روش های نوین تدریس می توان یادگیری را تسهیل نمود. البته هیچ یک از روش های تدریس فی نفسه خوب یابد نیستند ، بلکه نحوه و شرایط استفاده از آنهاست که باعث قوت یا ضعفشان می شود. لذا معلم باید با توجه به هدف های آموزشی، محتوای تدریس، نیازها و علایق دانش آموزان، امکانات موجود (زمان، فضا، وسایل و…)، تراکم دانش آموزی و… مناسب ترین شیوه را برای یک تدریس مطلوب انتخاب کند. معلمان سربازان خط اول جبهه تربیت هستند و ضرورت دارد که با مدرن ترین سلاح های علمی روز یعنی روشهای مختلف نوین و فعال تدریس آشنا باشند و بدانند در کدامین موقعیت آموزشی از کدامین روش استفاده نمایند. امید است که معلمان در به کارگیری مناسب و مفید روشهای نوین تدریس بتوانند به تعالی تربیت شوندگان کمک ویژه نمایند و آینده ی هرچه روشن تری را رقم زنند.
توصیه هایی برای داشتن یک تدریس موفق و رضایت بخش
۱) با توکل به خدا و نام خدا کلاس را شروع کنیم.
۲) اخلاص در عمل تدریس و تقوا را رعایت کنیم.
۳) زمان هر جلسه تدریس را در نظر داشته باشیم تا با کمی یا زیادی وقت مواجه نشویم.
۴) وقت کلاس را به مطالب بیهوده و کم فایده صرف نکنیم.
۵) سعی کنیم ساعت تدریس را تغییر ندهیم.
۶) به هنگام تدریس، نشاط روحی و عاطفی خود را حفظ کنیم.
۷) با خوشرویی تدریس کرده و همواره چهره بشّاشی داشته باشیم.
۸) احساسات و عواطف فراگیران را جریحه دار نکنیم.
۹) تلاش کنیم فضایی عاطفی بوجود آوریم.
۱۰) سعه ی صدر داشته باشیم و از فضل فروشی بپرهیزیم.
۱۱) وفای به عهد، خوش قولی و تواضع در تدریس را از یاد نبریم.
۱۲) به هنگام تدریس؛ آرامش خود را حفظ کنیم.
۱۳) از قضاوت ناصحیح نسبت به فراگیران پرهیز کنیم.
۱۴) اشتباهات خود را توجیه نکنیم.
۱۵) از علماء ،بزرگان و شخصیتهای دینی با احترام نام ببریم.
۱۶) از به کار بردن کلمات خارج از نزاکت بپرهیزیم.
۱۷) پرگوئی نکنیم، در واقع آنقدر بگوئیم که می توانیم بشنویم.
۱۸) رازدار و محرم اسرار فراگیران باشیم.
۱۹) از تعصب بیجا بپرهیزیم.
۲۰) از فراگیران توقعات بیش از اندازه نداشته باشیم.
۲۱) رسا و روان بودن کلمات و جملات را رعایت کنیم.
۲۲) از داشتن تکیه کلام پرهیز کنیم.
۲۳) در تدریس ذوق و سلیقه به کار ببریم.
۲۴) آرام و شمرده تدریس کنیم.
۲۵) ساده تدریس کنیم ؛اما عمیق.
۲۶) در املاء کلمات دقت کنیم و کلمات را صحیح روی تابلو بنگاریم.
۲۷) ذوق و استعداد فراگیران را شناسایی و هدایت کنیم.
۲۸) بین فراگیران رقابت سالم و مثبت ایجاد کنیم.
۲۹) در برخوردها عدل و انصاف را رعایت کنیم.
۳۰) به فراگیران توجه و نگاه یکسان داشته باشیم.
۳۱) با فراگیران همدردی کنیم.
۳۲) از تشویق به موقع غافل نشویم.
۳۳) سخن فراگیران را بی مورد قطع نکنیم.
۳۴) کارها و فعالیتهای مربوط به کلاس را بین فراگیران تقسیم و به آنها مسئولیت بدهیم.
۳۵) در هنگام موعظه ، خود را مخاطب اصلی قرار دهیم.
۳۶) به مقررات محیط آموزشی احترام بگذاریم.
۳۷) سعی کنیم کردار و رفتار خوبی از خود نشان دهیم.
۳۸) پیش از تدریس، شناختی اجمالی از وضعیت ، موقعیت و سطح معلومات فراگیران بدست آوریم.
۳۹) بیش از اندازه در کار فراگیران ، خود را دخالت ندهیم.
۴۰) به کار خویش ایمان داشته باشیم.
۴۱) سعی کنیم شخصیت علمی و اجتماعی خویش را پیش فراگیران سبک نکنیم.
۴۲) مقررات خشک و افراطی را از کلاس دور کنیم.
۴۳) نسبت به فعالیت فراگیران بی تفاوت و بی توجه نباشیم.
۴۴) در تدریس از گروه گرائی و خط بازی خودداری کنیم.
۴۵) بر موضوعات درسی ، تسلط و از آن اطلاع کافی داشته باشیم.
۴۶) در افزایش آگاهیها و محتوای علمی و درسی خود بکوشیم.
۴۷) به سؤالات فراگیران با لحن خوب و مناسب پاسخ دهیم.
۴۸) مطالعه پیش از تدریس و آمادگی قبلی جهت تدریس داشته باشیم.
۴۹) برنامه ریزی درسی داشته باشیم.
۵۰) از ابتکار و خلاقیت در تدریس استفاده کنیم.
۵۱) از روشهای تدریس و نحوه ی به کار گیری آنها آگاه باشیم.
۵۲) به کیفیت شروع ، ادامه و پایان درس توجه داشته باشیم.
۵۳) به هنگام تدریس مطالب ، تنوع را فراموش نکنیم.
۵۴) از تجربیات درسی و تدریس دیگران استفاده کنیم.
۵۵) در هر درس مطالب نو وتازه ای بیان کنیم.
۵۶) سعی کنیم فراگیران در ارتباط با درس فعالیت عملی داشته باشند.
۵۷) فراگیران را نسبت به یادگیری درس تشنه کنیم.
۵۸) در صورتی که احساس خستگی در چهره فراگیران مشاهده کردیم، از ادامه تدریس خودداری کنیم.
۵۹) سعی کنیم همواره اشکالات تدریس خود را رفع کنیم.
۶۰) موضوع و عنوان درس را در ابتدای تدریس مشخص و بازگو کنیم.
۶۱) درس را مرحله به مرحله تدریس کرده و از شاخه به شاخه پریدن بپرهیزیم.
۶۲) بیش از اندازه ی معمول به جزوه ، کتاب و یا متن درس نگاه نکنیم.
۶۳) از طرح شبهات و اشکالات بدون جواب بپرهیزیم.
۶۴) جمع بندی درس را در انتها فراموش نکنیم.
۶۵) از داشتن لحنی یکنواخت و تن صدای ثابت بپرهیزیم.
۶۶) در هنگام تدریس ، در یک مکان ثابت توقف نکنیم.
۶۷) دقت کنیم تمرینها یا مسائل ( تکالیف) در حد توان فراگیران باشد.
۶۸) در هنگام تدریس از وسائل و امکانات آموزشی موجود حداکثر بهره را ببریم.
۶۹) در هنگام تدریس حتی الامکان از مثال استفاده کنیم.
۷۰) خلاصه ی درس را در انتهای تدریس بازگو و از فراگیران نیز بخواهیم.
۷۱) ظاهری آراسته و منظم داشته باشیم و در نظر بگیریم که زیبایی ، سادگی است .
۷۲) در کارهایمان نظم داشته باشیم تا الگوئی مناسب برای فراگیران باشیم.
۷۳) نتایج ازمونها را بررسی کنیم تا نقاط ضعف و قوت را بیابیم.
۷۴) در هنگام خشم، بر احساسات و عواطف خود غلبه کنیم.
۷۵) در تمام کارهای خود ، قاطعیت و برش داشته باشیم.
۷۶) فراگیران را در بالا رفتن از نردبان علم و دانش یاری کنیم.
۷۷) در هنگام تدریس سعی کنیم تمام توجه فراگیران را به خود جلب کنیم.
۷۸) فرصت انتقاد از خود را به فراگیران بدهیم.
۷۹) از اینکه نسبت به پاسخگوئی به برخی از سؤالات قادر نیستیم ، هراس به خود راه ندهیم و به راحتی اقرار کنیم که پاسخ آن را نمی دانیم.
۸۰) تجارب تازه خود را در اختیار فراگیران قرار دهیم و به یاد داشته باشیم که معلم هنرمند کسی است که با ایجاد شرایط و موقعیتهای مناسب آموزشی ، خود کمتر تدریس می کند ، ولی فراگیران بیشتر یاد می گیرند.
