روش ها و فنون تدریس

روش ها و فنون تدریس
هر روش آموزشی و تدریس داراي معیارها و شرایط خاصی است که در زیر به برخی از این معیارها اشاره می شود .یک روش مطلوب، اولا و قبل از هر چیز باید با پایه هاي بیولوژیکی و روانی رفتار انسانها هماهنگی داشته باشد .
ثانیا داراي اعتبار و ارزش منطقی و همسو و هم جهت با روشهاي معتبر کسب دانش باشد ، ثالثا بااصول و ایده ال هاي انسانی همدم وسازگار باشند و بالاخره داراي ارزش و اعتبار تربیتی باشد .
انواع روش هاي آموزشی
1- روش حفظ و تکرار
2- روش سخنرانی : این نوع آموزش بر اساس کلام و صحبت مربی یا سخنران می باشد و یادگیري از طریق گوش کردن و یادداشت
برداشتن از طرف فراگیر انجام می گیرد .
3- روش بارش فکري و ابتکارات ذهنی : این روش یک نوع فعالیت سریع است ، که در جمع آوري نظرات فراگیران به مربی کمک می کند و یک روش پرتحرك می باشد.
4- روش نمایش و اجراي تمرین هاي عملی : این روش در واقع نوعی تمرین مهارت عملی است که به وسیله شخص مربی نشان داده می شود ، مربی باید قبل از اجراي نمایش تجهیزات لازم را تدارك دیده باشد و به عنوان یک مربی آماده ، مهارت هاي لازم
عمل را مرور و اجرا نماید .
5- روش مباحثه : در این روش فراگیران بیش از مربی صحبت می کنند، اغلب خوب است که فراگیران بصورت گروهی مباحثه کنند.اینگونه مباحثات را میتوان در گروههاي کوچک ویا بزرگ رهبري نمود.
6- روش پرسش و پاسخ : در این روش آموزشی ، مربی با پرسیدن سوالاتی از فراگیران و گرفتن پاسخ از آنها ، شرایط پویایی و یادگیري
فعال را درکلاس ایجاد می نماید و بدین طریق می تواند بطور سریعی به بررسی وضعیت علمی و میزان یادگیري آنها
پرداخته و می فهمد که فراگیران چه چیزهایی را می دانند و چه چیزهایی را نمی دانند .
7- روش ایفا نقش در نمایش : ایفاي نقش ، نوعی روش آموزشی است که مشکلات و مسائلی درآن عنوان می شود و مورد بحث و بررسی
قرار می گیرند که ممکن است براي فراگیران مبهم و سوال برانگیز باشد . دراین روش فراگیران نقش را ایفاء می کنند.درحالیکه در روش نمایش و اجراي تمرین عملی مربی نقش را ایفاء می کند .
8- روش بازدید از صحنه هاي واقعی : دراین روش فراگیران قادر می شوند موقعیت هاي حقیقی را تجربه کنند و از نزدیک با آن آشنا شوند و آنرا تجربه نمایند .
9- روش داستان گویی و نمایش: این روش در بسیاري از جوامع آسیایی و آفریقایی راه متداول و مناسبی براي آموزش مردم می باشد مانند تعزیه
خوانی و شاهنامه خوانی و….) . ذکر داستانهایی از بزرگان ، حکما ، پهلوانان روش هاي خوبی براي انتقال اطلاعات و
آشنایی کودکان با شیوه هاي صحیح زندگی است
10- روش اموزش چهره به چهره : آموزش چهره به چهره جزء بهترین روشهاي آموزش از نظر ایجاد تغییر رفتاردر فراگیران می باشد . در این نوع
آموزش مربی و آموزش گیرنده به طور مستقیم و رودر رو با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند وفراگیر آزادانه اجازه
صحبت، پرسش و ارائه نظر دارد.
فنون تدریس
مهمترین فنون تدریس عبارتند از :
فنون کلامی:
فن پرسش و پاسخ ، فن بیان ، فن تکلیف ، فن تمرین ، فن شروع درس ، فن تشویق و تنبیه ، فن مطالعه، فن برقراري
انضباط ، فن رشد بهداشت روانی، فن ارتباط ، فن ارزشیابی ، فن توضیح وجمع بندي .
فنون غیر کلامی:
حالت چهره ، کوبیدن روي میز، حرکات مختلف مربی در کلاس .
به عنوان نمونه چند فن تدریس مختصرا توضیح داده می شود .
فن پرسش و پاسخ :
هدف از این فن برانگیختن حس کنجکاوي ، ایجاد علاقه ،ایجاد تفکر خلاق در فراگیران، سنجش میزان کارآیی مربی و
فراگیران ، ارتباط دادن درس با تجارب قبلی فراگیران و مسایل روزمره زندگی، رفع یکنواختی در کلاس درس و تثبیت
یادگیري می باشد . این فن در کلیه روشهاي تدریس کاربرد دارد .
فن تمرین :
در این فن مربی فراگیران را به تکرار یا کاربرد مفاهیم مورد نظر تشویق می کند تا تبحر کافی پیدا و عادت لازم راکسب کنند . این فن به صورت فردي یا گروهی قابل استفاده است .
فن شروع درس :
مربی باید آمادگی ذهنی فراگیران رابراي فراگیري موضوع جدید فراهم کند . شروع تدریس ممکن است با پرسش چند سوال از فراگیران یا اشاره مختصري به درس گذشته توسط خود مربی انجام شود .
فن بیان : یکی از ممترین ابزار کار مربی سخن گفتن و فن بیان است .صداي معلم باید از این ویژگیها برخوردارباشد .
الف :صدا باید رسا باشد.
ب : صدا باید داراي زیر و بم مناسب باشد و یکنواخت نباشد .
ج : کلمات باید به فارسی و سلیس باشد .
د : صدا باید با توجه به موقعیت و شرایط شمرده ودر خور درك فراگیران باشد .
فن ارتباط کلاسی :
هماطور که می دانید در هر ارتباط 4 عامل دخالت دارند که عبارتند از : پیام دهنده، پیام گیرنده ، پیام و بازخورد
هرگز در کلاس متکلم وحده نباشید و اجازه دهید ارتباط دو طرفته باشد
گیرنده پیام پیام فرستنده پیام
بازخورد واکنش
نمایش ساده ارتباط و مکالمه
فن رشد بهداشت روانی در کلاس
مربی باید در کلاس محیطی به وجود آورد که فراگیران را جذب کند و فراگیران باید در انجام اموریادگیري افرادي منضبظ و منظم به بار آیند نوعی ترس منطبق بر توان و تحمل خود را در این زمینه بپذیرند . د رجهت رشد بهداشت روانی معلم باید به نکات زیر توجه کند :
فن تشویق وتنبیه :
تنبیه گاعا موجب حذف یک رفتار نامطلوب می شود . تنبیه بدنی جایز نیست و باید متناسب با سن و کار
اشتباه فراگیر صورت گیرد .
فن برقراري انضباط :
عوامل بی نظمی در کلاس یا ناشی از رفتار مربی به صورت سرزنش کردن، تهدید، ایجاد تبعیض، عدمتوجه به تفاوتهاي فردي و بی نظمی است و یا ناشی از رفتار فراگیر به صورت رفتارهاي تهاجمی،رفتارهاي کلامی نابجا و بی اعتنایی به دستورات مربی می باشد .
فن جمع آوري مطالب :
در پایان هر درس مربی باید با این فن و بیان رئوس مطالب با هدف نتیجه گیري از مطالب ، تمرکزحواس فراگیران بر مطالب درسی ، پایان دادن به کلاس و… جمع بندي به عمل آورد .
فن ارزشیابی نهایی :
قوت و ضعف تدریس انجام می شود ارزشیابی نهایی به منظور اطلاع از نقاط ضعف واقعي شكل مي گيرد .
بهره گيري ازتكنولوژي آموزشي به مفهوم جديد آن بي شك يكي از نوآوريهاي آموزشي محسوب ميشود. تكنولوژي آموزشي يا فناوري آموزشي اكنون صرفا” كاربرد دستگاههاي سمعي و بصري نيست آموزش نيز امروز معني و مفهوم جديدي پيدا كرده است. مواد و وسايل آموزشي روز به روز تنوع بيشتري مي يابند و كتاب درسي تنها يكي از آنها به حساب مي آيد. نقش معلم هم بيشتر راهنمايي و رهبري و هدايت است تا متكلم وحده بودن. پيشرفت علوم وفنون و توسعه حجم دانش بشري,تغيير شرايط و امكانات زندگي فردي و اجتماعي ,نفوذ تكنولوژي و صنعت در روابط ملي و بين المللي, نقش زمان در سرنوشت ملتها, ظهور مشاغل وتخصصهاي جديد تغيير نيازهاي جامعه, آگاهي ملت و… همه و همه در تغيير و تحول برنامه ها اثر ميگذارند. يكي از برنامه هاي ويژه, تاسيس هسته اصلي فعاليت مدارس, محيطهايي است كه به صورت ( مركز مواد آموزشي (IMC طراحي ميشوند. چند نوع مركز مواد آموزشي تا كنون طراحي شده و مورد بهره برداري قرار گرفته است.
نــــــوع اول
اين مركز به گونه اي است كه مورد استفاده مشترك معلمان و دانش آموزان چندين مجتمع آموزشي به هم پيوسته است.
نـــــوع دوم
مزكز مواد آموزشي يك مجتمع آموزشي است كه منبع ذخيره و تغذيه همه مدارس يك مجتمع است.
نـــــــوع سوم
مربوط به يك مدرسه است و امكان يادگيري از يك مجموعه وسايل آموزشي را در مدرسه فراهم مي سازد.
نــــــوع چهـــــارم
مربوط به كلاس درس است و فرصت يادگيري مفاهيم هر ماده درسي را در محيط كلاس درس فراهم مي آورد. در اين نوع مركز يادگيري تحت عنوان مركز يادگيري كلاس classroom  learning center  دانش آموزان ميتوانند با دسترسي به انواع ابزارها ي آموزشي فرصتهاي يادگيري را در سطوح مختلف گسترش دهند در نوع چهارم مركز موادآموزشي انواع لوازم و ابزار آموزشي از قبيل كتاب و ساير مطالب چاپي, فيلمهاي علمي, آموزشي, نشريات, عكس, اسلايد, كلكسيونها و دستگاههاي سمعي و بصري (تلويزيون, نوار ضبط صوت, ويدئو, و كامپيوتر و …) هنگام اجراي روشهاي تدريس با توجه به تفاوتهاي فردي فراگيران شرايطي را پديد مي آورند كه تحت اين شرايط مفاهيم آموخته شده عمق و وسعت بيشتري می يابند و مطالب درسي با درك كامل دريافت ميشوند.
به منظور ياري دادن به فراگيران و براي ايجاد يك محيط پربار آموزشي ـ يادگيري ,مواد كمك آموزشي چند حسي ( (multi  sensory زيادي تهيه شده كه مي توان ماشينهاي آموزشي, تلويزيون, فيلم, ابزارهاي بازيابي اطلاعات, وسايل و تجهيزات آزمايشگاهي و … را نام برد كه در مركز يادگيري كلاس قرار مي گيرد. از سويي ديدگاه جديد به آموزش از محتوا مركزي ( (content centered به فرايند محوري ( (process centeredويادگيري محوري((learning  centered چرخش داشته و نقش معلم از انتقال دهنده اطلاعات به هدايت كننده فعاليتهاي يادگيري تغيير يافته است. از آنجا كه يادگيري نيز با بهره گيري از يك يا چند مورد از پنج حس بهتر رخ ميدهد رسانه ها و مواد تكنولوژي آموزشي به مقدار زياد به كلاسهاي درس راه يافته اند. تكنولوژي آموزشي خدمات آموزشي برتري از آنچه كه معلم انجام ميدهد عرضه ميكند وقتي كه مي تواند مطالبي را كه معلم عرضه مي كند تكميل كند يا وقتي كه به دانش آموز و معلم امكان مي دهد وقت و تلاش خود را به حل مسئله معطوف دارند نقش بسزايي در كلاس درس ايفا مي كند .مواد چند رسانه اي كه در كلاس مورد استفاده قرار مي گيرند در جهت ياري رساندن به دانش آموز براي چيرگي بر حقايق, اصول و مهارتهايي كه به تمرين هاي مكرر نياز دارد, بسيار موثر است.
به طور كلي مطالعات تحقيقي و نتايج پژوهش ها نشان مي دهد آموزش تلويزيوني و استفاده از فيلم هاي درسي, نوارها و ابزار آموزشي و مواد يادگيري فرصت بيشتري براي يادگيري و كار انفرادي يا گروهي در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد, همچنين اين امكان را فراهم مي سازد كه هر دانش آموز با ميزان توانايي خود پيش برود و هر زمان كه فرصت يافت در زمينه هايي كه مشكل دارد ابزارهايي را انتخاب كند. تكنولوژي آموزشي با فراهم ساختن امكان آموزش كمي ـ كيفي براي همه دانش آموزان فواصل موجودرا مي پوشاند. با به كارگيري ابزارهاي آموزشي دانش آموزان نياز ندارند كه فقط به كتاب درسي به عنوان تنها منبع اطلاعاتي محدود باشند .تلويزيون, فيلم, پوستر, مدلها مولاژها و … دانش آموزان را با واقعيات به طور ملموس مرتبط مي سازند. به هر صورت دستيابي به ساختار بهينه و فرايند آموزشي مناسب به كمك ابزارها و روش هاي جديد آموزشي مستلزم اجراي برنامه هاي فعال و هدفمند است. برنامه هايي كه فراگيرندگان را در جريان آموزش فعال نگهدارند, آنان را به انجام تكاليف علاقه مند, آنان را براي يادگيري مسئول سازند, آنان را در مورد كنشهاي خود دقيق كنند و براي فعاليتهاي آينده آماده سازند.
در نتيجه كليد طلايي جوامع ياد گيرنده, سيستم آموزشي و در راس آن مدارس به ويژه مدارس با مدلهاي خاص يادگيزي است. در مدلهاي خاص يادگيري تلاش ميشود تا يادگيرندگان آينده را ببينند, بفهمند و در اختيار بگيرند.
نويسنده: م. هيرمند