بررسی مفهوم خودشناسی:

خودشناسی یعنی تلاش انسان برای یافتن بهترین مسیر زندگی، تلاشی که عوامل ارثی و محیطی در آن تأثیرگذار هستند. همه افراد به دنبال رسیدن به  سعادت و کمال هستند، اما خودشناسی به افراد کمک می‌کند تا جست و جو را به شکلی سنجیده و آگاهانه دنبال کنند. شناخت خود یعنی شناختن قدرت‌ها و ضعف‌ها، علایق و ترس‌ها، خواسته‌ها و آرزوها که در نهایت به شناخت هدف در زندگی منجر می‌شود. از طرفی خودشناسی به ما کمک می‌کند تمام الگوهای فکری مخرب و عادت‌های ناسالم خود را بشناسیم و آن‌ها را اصلاح کنیم. با تقویت این مهارت، می‌توانید در زندگی تصمیمات بهتری بگیرید و درموقعیت‌های گوناگون، واکنش‌های رفتاری عاقلانه‌تری نشان دهید.

آیا بدون خودشناسی نمی‌توان از زندگی لذت برد؟

به یک آهو نگاه کنید، وقتی در یک جنگل در کنار فرزندان خود مشغول بازی و چرا هست نوعی لذت را تجربه می‌کند. در مراحل بالاتر وقتی ما به رستوران می‌رویم نوعی لذت جسمانی تجربه می‌کنیم. اگر عاشق مطالعه و یا کاری فکری باشید حتی در یک اتاق دربسته می‌توانید لذت بالاتری از لذت جسمانی تجربه کنید که از روح شما سرچشمه می‌گیرد.

حال مسئله را همین‌طور درونی‌تر کنیم. وقتی شما خودتان را شناختید و بر اساس استعداد و توانایی‌های خود کارهایی را انجام می‌دهید که عاشق آن هستید لذتی را تجربه می‌کنید که در هیچ کار دیگری نمی‌توانید تجربه کنید. شاید تاکنون زندگی‌نامه افراد معروف را مطالعه کرده باشید که وقتی مشغول به کار می‌شوند انگار کل دنیا را فراموش می‌کنند.

نقل است که دانشمندی در اتاق آزمایش مشغول کار بود. خدمتکار برایش شام می‌آورد و در روی میز قرار می‌دهد و می‌رود. وقتی خدمتکار فردا برمی‌گردد متوجه می‌شود که هنوز غذا دست‌نخورده و آقای دانشمند همچنان غرق در آزمایش هستند. و یا ایت ا… بهجت صحبتی دارند که نشان می‌دهد چقدر انسان می‌تواند از راه خودشناسی به عمیق‌ترین لذت‌ها دست پیدا کند که شاید تصور آن برای ما مشکل باشد. این جمله این هست که:

«اگر سلاطین عالم، لذت نماز را درک می‌کردند به دنبال لذت‌های دیگر دنیا نمی‌رفتند».

جایگاه خودشناسی در قرآن و اسلام:

وقتی به بررسی خودشناسی در قرآن و اسلام می‌پردازیم متوجه می‌شویم که آیات و روایات زیادی وجود دارد که بر روی خودشناسی تاکید دارند. در قرآن از واژه نفس زیاد استفاده شده است. بنابراین باید از خودمان بپرسیم که این نفس چیست و از کجا آمده است؟ این نفس چه ویژگی‌هایی دارد؟ چطور باید آن را بشناسیم؟

در قرآن آمده است که روح خداوند در ما دمیده شده است (فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِ). بنابراین باید از عظمت خاصی برخوردار باشد. از طرفی در این نفس فجور و تقوا وجود دارد (فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا) بنابراین ما هم توانایی انجام نیکی و هم غیر نیکی را داریم. حال این سوال باقی است که چه رابطه‌ای بین خودشناسی و خداشناسی وجود دارد. اگر همراه من باشید کمی بعد به این موضوع نیز می‌پردازم. و اما در روایاتی از امام علی(ع) هست که می‌فرماید:

معرفه النفس انفع المعارف؛ خودشناسى سودمندترین دانش هاست.

همچنین فرمودند: غایه المعرفه ان یعرف المرء نفسه؛ نهایت معرفت آن است که انسان خود بشناسد.

و نیز فرمودند: نال الفوز الاکبر من ظفر بمعرفه النفس؛ کسى که به شناخت خود دست یابد به بزرگ‌ترین رستگارى و پیروزى رسیده است.

افضل الحکمه معرفه الانسان نفسه؛ بزرگ‌ترین حکمت آن است که انسان خود را بشناسد.

نقطه مقابلِ خودشناسى، خود ناشناسی است که به عقیده امیرالمؤمنین علیه‌السلام بالاترین و بزرگ‌ترین جهل است. چنان‌که فرمود: اعظم الجهل جهل الانسان امر نفسه؛ بزرگ‌ترین نادانى خود ناشناسی انسان است.

و نیز فرمود: کفى بالمرء جهلاً ان یجهل نفسه؛ در جهل انسان همین بس که خود را نشناسد.

با توجه به این اهمیت زیاد، قطعاً آثار بزرگى بر خودشناسى مترتب است و چون مهم‌ترین هدف زندگى در نزد معصومین، معرفت و طاعت خداوند و تقرب به اوست، آثار خودشناسى را باید در ممکن ساختن معرفت پروردگار و تقرب به او جستجو کرد.

نگاهی به مزایای خودشناسی:

1. خوشحالی؛ زمانیکه بتوانید بیان کنید که چه کسی هستید، خوشحال‌تر خواهید ‌بود. علاوه‌براین، بیان خواسته‌های‌تان باعث می‌شود که بدانید چه می‌خواهید.

2. تضاد درونی کم‌تر؛ هنگامیکه اعمال بیرونی شما با احساسات و ارزش‌های درونی‌تان مطابق باشد، درگیری‌های درونی کم‌تری خواهید داشت.

3. تصمیم‌گیری بهتر؛ هنگامیکه خود را بشناسید، می‌توانید انتخاب‌های بهتر را در مورد همه چیز انجام دهید. از انتخاب‌های کوچک مانند انتخاب لباس گرفته تا انتخاب‌های بزرگ مانند انتخاب شریک زندگی. شما می‌توانید راه حل‌هایی برای حل مشکلات متنوع زندگی خود داشته باشید.

4. خود کنترلی؛ هنگامیکه خود را بشناسید، می‌دانید که چه چیزی به شما انگیزه می‌دهد تا در برابر عادت‌های بد مقاومت کنید و عادت‌های خوب را توسعه دهید. شما بصیرت خواهید داشت تا بدانید کدام احساسات و ارزش‌ها نیروی ارادۀ شما را فعال می‌کنند.

5. مقاومت در برابر فشار اجتماعی؛ هنگامیکه ارزش‌ها و اولویت‌های خود را بشناسید، کمتر احتمال دارد “بله” بگویید زمانیکه که می‌خواهید “نه” بگویید.

6. تحمل و درک دیگران؛ آگاهی از نقاط ضعف خود به شما در همدلی و درک دیگران کمک می‌کند.

7. سرزندگی و لذت؛ خود حقیقی‌تان بودن به شما کمک می‌کند سرزنده‌تر باشید و تجربیات زندگی‌تان را غنی‌تر، بزرگ‌تر و هیجان‌انگیزتر می‌کند.