ماهی قزل‌آلا، از نوع ماهی‌های سردآبی است و در زیرگروه ماهی‌های آزاد جای می‌گیرد. این ماهی بدنی فشره و دمی بزرگتر از ماهی آزاد دارد.
به گزارش اقتصادنیوز، تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی این ماهی، بین ۱۴ تا ۱۹ عدد است. تعداد خارهای اولین کمان آبشش این ماهی نیز بین دو تا پنج عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به پنج کیلوگرم می‌رسد.
چرا پرورش قزل‌آلا در ایران رونق دارد؟
نیاز به مواد پروتئینی سالم و کمبود منابع آبی در ایران باعث شده است بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گیرد. یکی از این بهره‌برداری‌های چند منظوره نیز پرورش ماهی است و ماهیان پرورشی از لحاظ دامنه تحمل دمایی به دو گروه سردابی و گرمابی تقسیم می‌شوند.
ماهیان سردابی در ۱۸-۱۲ درجه سانتیگراد رشد می‌کنند و دمای بالای ۲۴ درجه موجب تلفات این ماهی می‌شود. همچنین PH مناسب جهت پرورش قزل آلا ۸/۴-۶/۸ است و PHخارج از این محدوده باعث تلفات این ماهی می‌شود. میزان اکسیژن محلول در آب برای پرورش این ماهی نیز، به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از پنج میلیگرم در لیتر باشد. جهت افـــــزایش اکسیژن محلول راه‌های متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده‌ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند.
به گزارش اقتصادنیوز، به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می‌شود و آب‌های شیرین دارای شوری ppt۱-۰/۱ هستند و ماهی قزل آلا فقط تا شوری ppt ۳۰ را تحمل می‌کند. شوری مناسب برای ماهی قزل‌آلا نیز به میزان ppt ۱۰ است.
باید در نظر داشت که قزل‌آلا ماهی شکارچی و گوشتخوار است و به همین دلیل شفافیت آب تاثیر به‌سزایی در رشد آن دارد. به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آن را بخورد. به طور کلی در پرورش قزل آلا شفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.
لزوم توجه به غذادهی و رقم‌بندی
انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی هستند. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد. مثلا بچه ماهی حدود ۱۰ گرم تا شش بار در روز و ماهیان پروراری یک تا دو بار در روز غذادهی می‌شوند.
در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال کرد، سودآوری کار بیشتر خواهد شد.
رقم بندی یکی از مهمترین اصول پرورش ماهی قزل‌آلاست. در رقم‌بندی، پس از مدتی از پرورش ماهی، ماهی‌های کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا می‌شوند. چون به دلیل ریز و درشت بودن ماهی و خطا در میانگین وزنی، محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود. همچنین ماهی‌های کوچکتر در رقابت غذایی با ماهی‌های بزرگتر موفق نبوده و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.
بر این اساس رعایت نکات بهداشتی در امر پرورش ماهی تضمین کننده بقا و سودآوری یک مرکز پرورشی خواهد بود و با به‌کارگیری و توجه بــه یکسری مسائل کوچک می‌توانــد از بروز مشکلات بزرگ جلوگیری کرد.
در زمینه محل پرورش ماهی نیز باید به نکات مهمی توجه کرد مثلا اینکه شیب زمین چگونه باشد؟ شیب زمین باید به گونه‌ای باشد که فضولات کف همراه با جریان آب از استخر خارج شوند و آب به حالت ثقلی از استخر خارج شده و نیاز به صرف هزینه نباشد. همچنین ورودی و خروجی استخر باید به طور صحیح ساخته شود. خروجی باید به صورت سه شیاره ساخته شده تا بتوان اولا سطح آب را در استخر بسته به شرایط تنظیم کرد و ثانیا آب کف استخر خارج شود. همچنین آب قبل از وارد شدن به استخر به بالای برجک هواده منتقل شود تا گازهای مضر از آب جدا شوند.
ویژگی‌های کلی
بچه ماهی قزل آلا را می‌توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی کرد و بهتر است وزن رهاسازی در حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر باشد. (تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است). به طور کلی به ازای هفت لیتر در ثانیه می‌توان یک تن ماهی برداشت کرد.
همچنین به طور کلی به زعم کارشناسان شیلات برای پرورش ماهی قزل‌الا، حداقل به یک زمین ۱۰۰ متری احتیاج است.شرایط نسبتا آسان و هزینه کم پرورش قزل‌آلا باعث شده است که در شمال کشور عده‌ای در خانه‌هایشان اقدام به پرورش و فروش این نوع ماهی کنند.
معمولا ماهی قزل‌الا را در چند مدل مختلف پرورش می‌دهند :
مدل حوضچه های پرورش ماهی دوار
این استخرها یا از جنس پلاستیک یا فلز گالوانیزه یا بتن هستند. قطر این استخرها از ۳ تا ۱۰ متر و عمق ۱ تا ۳ متر است. در این استخرها می‌توان ماهی پنج تا ۷۰۰ گرم را پرورش داد . مدیریت تولید در این استخرها بسیار اصولی است و به‌علت استفاده از لوله‌های ورودی و خروجی آب به‌صورت مجزا می‌توان سطح و تراکم استخرها را تنظیم کرد. معمولا در این شیوه از آب برگشتی استفاده می‌کنند و در این شیوه تجهیزات و ادوات فیلتراسیون و هوادهی و پمپ اینگ بسیار دقیق طراحی می‌شود.
کانال‌های دراز بتونی پرورش ماهی ( آبراهه‌ها )
برای اولین بار این کانال‌ها در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار گرفتند و برای پرورش قزل الا به منظور افزایش و بازسازی ذخایر رودخانه‌ها و دریاها و برای صید با قلاب طراحی شده‌اند.
این کانال‌های دراز شامل کانال‌های آجری یا بتونی هستند که در عمق زمین یا بالاتر از سطح آن بر روی یک سطح محکم ساخته می‌شوند. این کانال‌ها از نظر طولی می‌توانند به صورت متوالی (ممتد) و حداکثر تا طول ۱۰۰ متر باشند که با دیواره‌های عرضی یا پرده به چندین بخش تقسیم می‌شوند اما دارای یک منبع تامین آب مشترک هستند که اب از همه انها از یک انتهای کانال به انتهای کانال دیگر جریان می یابد.
این آبراهه‌ها نسبتا باریکند؛ عرض آنها معمولا بین دو تا چهار متر و عمق آنها بهندرت به بیش از یک متر می‌رسد.
این شیوه، یکی از مرسوم‌ترین شیوه‌های پرورش ماهی قزل‌آلا است و در مکان‌هایی به کار می‌رود که منابع تامین آب از رودخانه‌ها و چشمه‌های پر آب باشد. مزایای این روش این است که نیازی به اکسیژن‌دهی به آب وجود ندارد و همچنین نیازی به تمیز کردن مداوم استخرها نیز نیست.
پرورش ماهی قزل آلا در استخر خاکی (سیستم دانمارکی)
به گزارش اقتصادنیوز، مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلا به روش دانمارکی شامل تعدادی استخر خاکی است که با خاک‌برداری یا حفر زمین در یک منطقه و رفتن به عمق چند متری زمین ساخته می‌شوند.
در صورت امکان ورود آب‌های موردی از استخرهای پرورشی باید به صورت ثقلی(به کمک نیروی جاذبه زمین)باشد، زیرا در این روش هزینه آبگیری استخرها کمتر است.
با استفاده از تلمبه می‌توان آب مورد نیاز مزرعه را از رودخانه یا دریاچه تامین کرد اما در اغلب موارد این روش باید به عنوان یک منبع فرعی و غیر اصلی برای تامین آب مصرفی و مورد نیاز استخرهای پرورش قزل‌آلا در نظر گرفته شود زیرا سیستم پمپاژ قادر به تامین کامل آب مصرفی مزرعه نیست.
مزایای این شیوه راحتی در ساخت و نداشتن هزینه اولیه ساخت است ولی معایب این شیوه در این است که نمی‌توان آلودگی آن را کنترل کرد و همچنین نمی‌توان این استخرها را تمیز کرد. علاوه بر این، اکسیژن‌دهی آب به آب سخت است و در فصول بارانی و سیلابی خطرآفرین است. همچنین ماهی قزل‌آلا را نمی‌توان به‌صورت انبوه پرورش داد.
پرورش ماهی در قفس
یکی دیگر از شیوه‌های پرورش ماهی، پرورش آن در قفس‌های پرورش ماهی است. این قفس‌ها یک ظرف توری دار هستند که از یک یقه شناور در اب آویزانند. پهنه یقه شناور نیز در حدی است که از آن می‌توان به عنوان یک گذرگاه استفاده کرد. به کار گرفتن این قفس‌ها در دریا و اخیرا در دریاچه‌های آب شیرین ارزان‌ترین شیوه پروروش ماهی قزل‌آلا هستد.
برای پرورش ماهی قزل آلا در این شیوه، قفسی در اندازه شش متر در شش متر و به عمق چهار متر در نظر گرفته می‌شود. در این قفس‌ها، بزرگ‌ترین ماهی‌ها را می‌توان با بالاترین تراکم ذخیره سازی کرد. همچنین محل کارگذاری قفس‌های پرورش ماهی در آب شیرین باید به حد کافی عمیق بوده یا حرکت یا جابه جایی آب در محل طوری باشد که مانع از تجمع مواد دفعی در زیر قفس‌ها شود تا منجر به تلافات ناشی از آلودگی خودبه خودی آب در ماهی‌های پرورشی نشود.
یکی از محدودیت‌های این روش این است که در هوای نامناسب خدمات‌رسانی و نگهداری مجموعه قفس‌های کوچک می‌تواند مشکل و خطر ناک باشد .
سواحل محصور
این سواحل نیز یکی از شیوه‌های پرورش ماهی هستند. این سواحل با استفاده از تور در یک ساحل شیب‌دار ایجاد شده و در آن از دیواره‌های توری دولایه استفاده می‌کنند که به ستون‌های فرورفته در ساحل به فواصل سه متری نصب می‌شوند. به این ترتیب یک نیم دایره در طول ساحل و در زیر پایین‌ترین خط جذر و مد ایجاد می‌شود. در هر یک از سواحل محصور در هر متر مکعب آب می‌توان هشت الی ده کیلوگرم ماهی قزل‌آلای رنگین کمان با وزن متوسط ۱-۳ کیلوگرم نگهداری کرد.
