مقدمه
زنبورهای یک کندو شامل یک ملکه ، چند صد زنبور نر و چندین هزار زنبور کارگر می‌باشد. در تابستان و بهار که زنبورها فعالیت زیادی برای جمع آوری شیره دارند کندو ممکن است 7 – 5 کیلو زنبور داشته باشد و تعداد زنبورهای نر در این موقع زیادتر از هر موقع دیگر در کندو دیده شوند. هر یک از این دو نوع زنبور وظیفه خاصی دارند ولی منظوری که یک کندو تعقیب می‌نماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کندو می‌باشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچکدام از آنها در نتیجه سعی انفرادی قادر نیستند که برای مدت طولانی زنده بمانند و بنابراین هدف آنها بطور دسته جمعی انجام می‌گیرد .
ساختار بدن زنبور عسل
سر
در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن و دهان با خرطوم. بزرگی چشمها وسیله‌ای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی می‌تواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشمهای زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر بهم می‌رسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه بهم نمی‌رسند. کار آنتنها ، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی می‌فرستد.
سینه
از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بالهای جلویی و دو عدد دیگر بالهای عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفره‌هایی به نام سبد می‌باشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گرده‌های گل در آن پر و با خود به کندو حمل می‌کند. این سبدها در کارگران بزرگتر از نرها هستند.
شکم
در قسمت انتهایی بدن قرار داشته، از 6 حلقه کیتینی پشتی و 6 قطعه شکمی تشکیل شده است. در انتهای شکم مخرج برای دفع مدفوعات دیده می‌شود. از راه همین مخرج ، زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد، خارج کرده و نیش بزند. زنبور نر نمی‌تواند نیش بزند، چون اصلا نیش ندارد.

غده های مهم

• غده‌های شیری در داخلا دو طرف سر کارگر یک جفت غده‌ای به نام غده‌های شیری وجود دارد که از خود ماده‌ای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح می‌کند و با آن ملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه می‌نمایند.
• غده‌های بزاقی همراه با یک جفت غده سینه‌ای بوسیله یک کانال مشترک ، ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور می‌ریزند. ترشحات این غده‌ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل ، نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی می‌کنند.
• غدد زیر آرواره‌ای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده‌ای بوسیله این غده ترشح می‌شود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها می‌شود.
• غده‌های مومی در زیر شکم زنبورها 4 جفت غده‌های مومی وجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می‌کنند و بکار ساختن سلولها و شان می‌خورند.
• غده‌های بویایی: در پشت زنبورها غده‌ای به نام غده بویایی دیده می‌شود که کارش تشخیص بوهاست.

هر کندو بوی خاصی دارد و زنبوران هرکندو با بوییدن کندوی خود راه را پیدا می کنند . حتی اگر زمانی زنبورداری بخواهد ملکه کندو را عوض کند باید ملکه را چند روز در قفسه ای گذاشته ودر داخل کندو کرده تا چند روز هم بو شودند یا برای تقویت کندو باید دو کندو را به بوی بخار ماده ای هم بو سازد و مقداری زنبور به کندو ضعیف دهد .البته زنبور نر در هر کندویی که دلش بخواهد میرود.
میزان استفاده از تکنیک بوییدن زنبور در تشخیص کندوی خود 80 درصد است و 20 درصد آن یافته های ذهن خود مبنی بر راه هایی که رفته و برگشته و رنگ کندو خود است .
 

• غده‌های مخزنی: سه عدد غده در مخزن به نام غده‌های مخزنی ، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شده‌اند، مرتب ضد عفونی می‌کنند.

نژادهای زنبور
زنبور هندی Aspis Indica
کمی کوچکتر از زنبور عسل معمولی بوده ، قدر کارگرش 13 میلیمتر می‌باشد. سلولهایی را که با موم در روی شانها درست می‌نماید از سلولهای زنبور عسل کوچکتر هستند.
زنبور درشت Apis Dorsata
در هندوستان و چین زندگی نموده و بزرگترین نوع زنبور عسلی است که تاکنون شناخته شده است. به حالت وحشی زندگی کرده و در زیر شاخه‌های درخت شانش را می‌چسبانند. سالانه چند بار از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می‌نمایند.
زنبور ریزApis Florea
از همه زنبورها کوچکتر بوده و فقط یک شان درست می‌کنند که مثل زنبورهای درشت به زیر شاخه درخت می‌چسباند به حالت وحشی در هندوستان و جنوب ایران یافت می‌شوند.
زنبور عسل معمولی Apis Meaifica
همان زنبور عسل معمولی است که فقط آنها را در دهات و شهرها برای تولید عسل در کندوها نگهداری می‌کنند. خواصی را که از یک نژاد خوب باید انتظار داشت عبارتند از: آرام باشند و نیش نزنند، پر محصول باشند، بچه به اندازه لازم بدهند، گلهای شهددار را به سرعت پیدا کنند، در مقابل امراض مقاوم باشند، مصرف عسل زمستانی آنها کم باشد، رشد سالانه‌شان را هر چه زودتر شروع کرده و سریع به حداکثر رشدشان برسند. از مهمترین نژادهای این زنبور می‌توان به زنبور عسل اروپای مرکزی ، زنبور سیاه ، زنبور ایتالیایی قفقازی و زنبور نژاد ایرانی (مدا) نام برد.
 
موجودات داخل کندو
موجودات داخل کندو به 3 قسمت تقسیم می شوند
1-  ملکه
2-  زنبوران کارگر
3-  زنبوران نر
در هر کلنی زنبور ، ملکه مادر تمام کلنی است . در هر کندو یک ملکه وجود دارد .(البته به روش هایی می توان دو ملکه هم کرد که دیگر بحث تخصصی می شود و از معرفی ساده زنبور عسل جدا خواهیم شد ) رژیم اصلی غذایی ملکه ژله رویال (شیر زنبور عسل ) است که ممکن اصل ملکه به خاطر این رژیم غذایی عمرش از 7 تا 10 سال باشد ولی زنبوران دیگر این طور نیست . زنبور ملکه نیش دارد ولی برای نیش زدن انسان به کار نمی برد و برای از بین بردن حریف خود استفاده می کند .
 
زنبور ملکه
ملکه زنبور عسل به سادگی از کارگران و زنبور نر مشخص می‌شود. ملکه نسبتا درشت تر و درازتر از کارگران و درازتر از زنبوران نر است، ولی پهن‌تر از آنها نیست. از آنجا که شکم ملکه طویل و در سطح زیرین پهن است، طول بالهایش نسبت به بدن از بال کارگرها و زنبوران نر کوتاه تر است. نیش ملکه کمی خمیده است و نسبت به نیش کارگر دارای دندانه‌های کمتری است و فقط برای از بین بردن ملکه‌های رقیب بکار می‌رود. حرکت ملکه در حالت عادی ملایم است ولی در مواقع احتیاج می‌تواند با سرعت حرکت کند. تمام تخمهایی که در سلولها قرار دارد، بوسیله ملکه واحد کندو گذاشته می‌شود. این ملکه در جوانی در هوای آزاد با یک یا چند نر پشت سر هم جفتگیری و برای خود تا آخر عمر اسپرم ذخیره می‌کند.
فصل پرورش زنبورها
فصل پرورش نوزادان در شرایط آب و هوایی معتدل ، به مقدار کم ، از اواسط دیماه شروع شده مرتب توسعه می‌یابد و اوایل اردیبهشت به حداکثر خود می‌رسد. در صورتی که شرایط اجازه دهد، فعالیت تولید مثل آنها ، به همین وضع ، تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا می‌کند و از آن به بعد رو به نقصان می‌گذارد. در ماههای آبان و آذر فعالیت زاد و ولد بکلی متوقف می گردد. نژادهای مختلف زنبورعسل از این حیث دارای خصوصیات متفاوت هستند. هنگامی که تولید مثل کلنی در حداکثر توسعه خود می‌باشد، یک ملکه ممکن است 1500 تا 2000 تخم در روز بگذارد.
پرورش ملکه
در یک کلنی زنبور عسل ، پرورش ملکه ممکن است به یکی از علل زیر صورت گیرد:

• نشاندن ملکه جدید به جای ملکه‌ای که به علت نامعلوم معدوم شده است.
• تعویض ملکه‌ای که پیر شده ولی هنوز مایل است فعالیت داشته باشد.
• برای ازدیاد کلنی یا بچه بیرون کردن.

در هر یک از حالات فوق ، کارگزاران موقعی اقدام به ساختن خانه ملکه و پرورش آن می‌کنند که ماده بخصوص جلوگیری کننده به آنها نرسد. در حالت اول ، چندین ملکه در خانه‌های اضطراری که با تغییر شکل خانه کارگران ساخته شده، پرورش داده می‌شوند. در ابتدای ساختمان خانه اضطراری ، سلول اصلی بوسیله مایع بخصوصی که از غده زیر فکی کارگران ترشح می‌شود، انباشته شده، لارو داخل سلول اصلی در سطح آن شناور می‌شود. به این ترتیب ، لارو وارد قسمت ویژه‌ای که برای پرورش ملکه ترتیب داده شده می‌گردد.
لاروهایی که برای پرورش اضطراری ملکه انتخاب می‌شوند اغلب دو روزه هستند ولی لاروهای سه روزه هم می‌توان یافت. معمولا کارگران کوشش می‌کنند که در پرورش اضطراری ملکه از لاروهای مسن‌تر استفاده کنند. در صورتی که لارو انتخاب شده برای پرورش ملکه دو روزه باشد، در حدود 11 روز بعد ، ملکه کامل از سلول خارج می‌شود و اگر شرایط هوایی مساعد باشد، در فاصله 10 روز بعد جفت گیری کرده خود را برای تخم گذاری آماده می کند. در این صورت ، از وقتی که کندو ملکه‌ای را از دست می‌دهد تا هنگامی که ملکه تخمگذاری جانشین آن گردد حداقل سه هفته طول می‌کشد.

جفتگیری

ملکه باکره وقتی که تقریبا 5 -3 روزه است، قبل از پروازهای مخصوص جفتگیری پروازهای اکتشافی در اطراف کندو می‌نماید. جفتگیری معمولا در گرمترین اوقات روز صورت می‌گیرد. گاهی ملکه بعد از چند دقیقه جفتگیری کرده به کندو برمی‌گردد. مشاهده جفتگیری که مطمئنا در آسمان انجام می‌گیرد خیلی کم صورت گرفته است. زنبورهای نر در آسمان به سرعت در اطراف ملکه پرواز می‌کنند و هر یک کوشش دارند که خود را به او برسانند. این پرواز دسته جمعی مدتی بطور زیگزاگ ادامه دارد. زنبور نری که موفق به جفتگیری می‌شود آلت تناسلی و قسمتی از اعضای مربوط را از دست داده و می‌میرد
در مدت کوتاهی که عمل جفتگیری انجام می‌گیرد، اسپرم نر به واژن ملکه وارد می‌شود. برای جلوگیری از خروج و ریزش اسپرم از واژن ، حشره نر بلافاصله دهانه خروجی واژن را با ماده ژلاتینی مخصوص مسدود می‌کند. اسپرماتوزوئیدها سپس به سمت کیسه اسپرم شناور و در آن متمرکز می‌شوند. در کیسه اسپرم ، اسپرماتوزوئیدها بطور منظم ، پهلوی هم و تقریبا بدون حرکت قرار می‌گیرند. ملکه معمولا قبل از اینکه شروع به تخم گذاری کند، چندین بار جفتگیری کرده به اندازه کافی برای آینده خود اسپرم ذخیره می‌کند

تخمگذاری

کمی بعد از اینکه ملکه جفتگیری کرد، توجه کارگران نسبت به ملکه بیشتر می‌ شود. درهر جا که ملکه قرار گیرد حلقه‌ای از کارگران که اعضای آن مرتب تغییر می‌کند، تشکیل می‌گردد. زنبورهای کارگر جوان اقدام به تغذیه ملکه می‌کنند و بدن او را بوسیله شاخکهای خود لمس نموده با دهان می‌لیسند تا مواد مترشحه ملکه را دریافت کرده بین سایر زنبورها تقسیم کنند. ملکه هنگام تخمگذاری در روی شانه‌ها ، روی قاعده مشخصی حرکت می‌کند. ابتدا سر خود را وارد تک تک سلولها نموده آنها را آزمایش می‌کند و سپس تخمی در آن قرار می‌دهد. برای این منظور ، شکم خود را خم کرده انتهای آن را داخل سلول می‌کند.

دیدن ملکه

بعضی از مربیان وقت زیادی برای جستجوی ملکه صرف می‌نمایند ولی بهتر است به جای این کار اطلاع حاصل کنند که ملکه خوب کار می‌کند یا خیر. اگر در کندو به مقدار کافی نسل زنبور در مراحل مختلف دیده شود که در قابها بطور منظم برقرار شده‌اند، نشان می‌دهد که فعالیت ملکه رضایت بخش می‌باشد. بنابراین ، احتیاجی نیست که تمام کندو بازرسی شود و امتحان یکی دو قاب نسل کافی است. ولی اگر حتما لازم باشد که ملکه دیده شود باید کندو را با آرامش کامل باز نمود.
اهمیت زنبورداری
طبق آزمایش دکتر نعمت الله شهرستانی در مزرعه ی آفتابگردان اگر بدون زنبور باشد 30% تخمه ها مغزدار بوده ولی اگر زنبور عسل در آن مزرعه باشد تولیدش به قدری است که 97%  تخمه ها مغزدار بوده اند.
معمولاً در کشور ما زمانی باغداران به زنبور داران اجازه ی ورود به باغشان را می دهند که مقداری پول آن زنبور دار بگیرند ولی در کشورهای پیشرفته این طور نیست و به طوری است که به جایی که زنبور دار پول دستی بدهد پول دستی می گیرد . جالب است بدانید باغداران نیوزیلندی هر سال یک چهارم کلنی های زنبور عسل جهت گرده افشانی را در باغات نگهداری می کنند و سالانه حدود 6000000 دلار به زنبورداران می پردازند .
کشور آمریکا طبق آخرین آمار خود سوددهی زنبور عسل از طریق گرده افشانی و افزایش محصولات کشاورزی را 142 برابر ارزش عسل و موم تولید شده  قید نموده که سالانه حدود 40 میلیارد دلار می باشد
در نزد مسلمان
شانزدهمین سوره ی قرآن مجید زنبور عسل نام دارد که در آیه ی 68 آن خداوند می فرمایند از درون آنها شراب بسیار شیرینی که به رنگ های مختلف بیرون می آید که شفا بخش مردم است
و همچنین پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:
مؤمن مانند زنبورعسل است. همه چیزش نیکوست همان گونه که همه چیز زنبور عسل نیکوست
پس می توان گفت : زنبور عسل تنها جانور مقدس نزد مسلمان است.
عسل گون:
مقوی مغز و اعصاب و انرژی زا و تقويت حافظه، براي كم خوني مفيد است، خواب آور، تقويت معده، ملين، مفيدبرای زخم های چشم و درد های چشم، ورم ملتحمه چشم، برای خشونت سينه و حلق و حنجره، مفيد برای گرفتگی صدا، تقويت روده، درد کليه، مثانه، مجاری ادراری.
 
عسل سیاه دانه:
مفید برای بیماریهای تنفسی، شکم درد، یبوست، مفید برای دردهای رحمی، درخشان کردن رنگ رو، قاعده‌آور، مفید برای ضعف عمومی بدن، ازدیاد شیر، رفع سردرد، مقوی مغز و اعصاب.
 
عسل کنار
مقوی و انرژی زا بوده و فعال کننده حافظه و رشد کودکان مسهل صفرا، حرارت بدن را فرو می نشاند، موثر و باز کننده گرفتگی هاست، کرم معده و روده را از بين می برد، مفيد برای گرم مزاجان، برای ناراحتی ها و زخم روده و تب مفيد است، برای آبله و سرخجه و عطش مفيد است. برای سستی اعضا مفيد است، تقويت مو، جلو گيری از ريزش مو مفيد است، تقويت اعصاب و تحليل ورم های گرم.
 
عسل گشنيز
معطر، مقوی، اشتها آور، مقوی معده، رفع سوء هاضمه، باد شکن، نرم کننده سينه، مفيد برای تب، مفيد برای بيماری های عفونی مانند: سرخک و آبله، مفيد برای سرفه و سرما خوردگی، مسکن و آرام بخش، دفع سموم بدن، خواب آور، مفيد برای زکام و اسپاسم ماهيچه ای، شير افزا، مفيد برای تب های رماتيسمی، خواب آور، مفيد برای آفت دهان، تقويت لثه، تنگی نفس، مسکن صفرا، ضد سرطان، مفرح، مقوی قلب و مغز، اسپرم، ناراحتی روده و حافطه
 
 عسل اقاقيا
مقوی و انرژی زا و تقويت حافظه، نشاط آور و بسيار معطر می باشد. مفيد برای ناراحتی های صفرا، ملين وخواب آور است، مفيد برای کم خونی است، مفيد برای عفونت های خانم ها، هم چنين مفيد برای ناراحتی های چشمی، مفيد برای رشد کودکان و آرام بخش برای بزرگ سالان است. اگر با سيب مصرف شود بهترين آنتی بيوتيک است و مفيد برای سرما خوردگی.
 
عسل چند گیاه(قنقال، مریم، گلی و..)
ضد سرفه، نرم‌کننده سینه، ضد ترشی معده، ورم روده، تب بر، ضد اسهال، ضد عفونی کننده دستگاه گوارشی، مقوی اعصاب.
 عسل يونجه
مقوی مغز و اعصاب بوده و حافظه را افزايش می دهد، شامل بيشترين ويتامين های (A) و (K) را دارد و برای افرادی که خون ماغ می شوند بسيار نافع است. اين عسل بسيار خوش عطر و طعم ميباشد. ملين و خون ساز است، بند آورنده خون روی است. تحليل برنده ورم های بدن می باشد.مفيد برای اختلالات عادت ماهيانه خانم می باشد.برای افرادی که دچار لرزش های اندام شده اند مفيد است. نشاط آور بوده و به انسان آرامش می دهد.
 عسل مرکبات
تقويت حافظه و انرژی زا، مقوی معده، باد شکن، مفيد برای کمبود ويتامين (سی) ضد تهوع و سم، نرم کننده سينه، برای سرما خوردگی، کاهش ورم های بدن، ضد عفونی کننده، تصفيه خون، اشتها آور، ناراحتی های صفرا، مسکن، مفيد برای سکسکه، کرم های روده، مفيد برای سرطان های معده.ازدياد متابوليسم پايه، پيشگيری از انواع سرطان ها، کاهش کلسترول، ضد باکتری و قارچ
 عسل آويشن
مقوی مغز و اعصاب و انرژی زا و تقويت حافظه، مفيد برای عادت های ماهيانه دردناک، برای دردهای شکمی و روده مفيد است، برای سرفه و گلو درد و برای ديابت بی مزه مفيد است، برای عفونت های عمومی بدن نافع است. برای پانسمان زخم های بستر نافع است.
 
عسل جعفری
مقوی، انرژی زا و خواب آور، تقويت مغز و حافظه اخلاط لزج را قطع می کند، کاهش نفخ، مفيد برای گرفتگی عروق، قاعده آور، اشتها آور، برای ناراحتی های کبدی و طحال، برای ديابت بی مزه مفيد است. برای ناراحتی های روده مفيد است.
 
عسل آفتاب گردان
مقوي، انرژی زا و تقويت حافظه، مدر و نرم کننده سينه، برای ناراحتي های برونش ها، ناراحتی های حنجره، صاف کردن صدا، ناراحتی های ريوی، برای تسکين سرفه و سرما خوردگی مفيد است. براي خنثي كردن سم مفيد است.
 
عسل بابونه 
براي التهاب مغز، احتقان ريوی، انواع ورمها، کاهش تب، ميگرن، سردرد، آرتروز، کاهش حساسيت، ضد درد، کاهش پزوريازيس، اسپوندليت آنکلوزان، دردهای دوران پريود، ناراحتيهای زنانه و يائسگی، آلرژی ها، فشار خون، دردهای استخوانی، آرام بخش، بر طرف کننده سرگيجه، سوء هاضمه، ضد اسپاسم، ناراحتی های کبد، ناراحتی های روده، درد و ورم مثانه، ورم طحال، معده درد، بی خوابی، ناراحتی های ريه، دفع کرم کدو در کودکان، سرما خوردگی، رماتيسم، غلظت خون، نفخ معده، ضد عفونی دهان و دندان، شستشو و پانسمان زخم ها، تقويت سيستم ايمنی بدن، تقويت مغز و حافظه، ترشح شير در خانم های شيرده، ورم پرستات، زخم های دهان و کوليت مفيد است.
 
چالش های زنبورداری در ایران
1- کم بودن حمایت از طرف دولت :
وزارت جهاد کشاورزی در زمان خشکسالی های 1385 تا 1391 میزانی شکر یارانه به زنبورداران استان یزد ارسال کرد که سهمیه هر 100 کندو 3 کیسه 50 کیلویی شکر بود . این به صرفه زنبوردار نیست زیرادر خشکسالی 1390 که اوج خشکسالی بود حد اقل به هر کندو باید در 1 هفته 2وعده محلول قندی بدهند که این میزان شکر نیاز زنبوردارن را رفع نمی کند .
سازمان دامپزشکی کشور همه ساله مقداری نوار آپیستان جهت مبارزه با کنه واروآ به شبکه های دامپزشکی شهرستان ها می داد و الآن تعدادی از شبکه ها دیگر دارای داروی آپیستان نیستند و بعضی دیگر داروی بایوارول توزیع می کنند .
قیمت نوار های کنه واروآ بسیار بالا است برای همین دولت همایت خود را مبنی بر مبارزه با کنه واروآ انجام نمی دهد .
ولی نمی توان گفت که دولت به فکر نیست . ایجاد مراکز دارو سازی یکی از این موارد می باشد که دارو های بارزه با بیماری نوزما که بیشتر فوماژیلین است را خود دولت تولید و با قیمتی مناسب در اختیار زنبورداران عزیز قرار می دهد .
قبل از پیروزی انقلاب شکوه مند اسلامی ، وزارت کشاورزی حکومت خود کامه پهلوی ملکه هایی از خارج کشور وارد و رایگان در اختیار مردم قرار می دادند و این باعث شد هیبریت خارجی با نژاد مدا ایرانی ترکیب و نژاد اصیل ایرانی از بین برود .
بعد از پیروزی انقلاب با ایجاد انگیزه شروع به تولید ملکه ایرانی شد و از واردات ملکه بی نیاز شدیم . ولی چرا باید در خارج تولید عسل در هر کندو 10 کیله باشد ولی در ایران باید 10 کیلو باشد .ملکه های ایرانی نیاز به اصلاح نژاد دارند .
2-آشنا نبودن مردم با زنبورداری و خوبی زنبور
در ایران زمانی که زنبورداران کوچ می کنند و به باغات رفته زمانی می توانند کندوی خود را در باغ بگذارند که مقداری پول دستی بگیرند ولی در کشور خارجی به جایی که زنبودار  پول دستی بدهد ، پول دستی می گیرد . در ایران همه فکر عسل اند و دیگر هیچ .برای این که نمی دانند که اگر برای مثال 10000تومان به زنبوردار به دهد در عوض 142 برابر آن سود می کند . چرا که دلیل آن گرده افشانی این حشره گرانبها است .
کشور آمریکا طبق آخرین آمار خود سود دهی زنبور عسل از طریق گرده افشانی 142 برابر تولید موم و عسل زنبور قید نمود . موارد زیر نشان می دهد که میزان گرده افشانی زنبور چه قدر است .
باغ گیلاسی که بدون زنبور عسل باشد در هر هکتار 170 تن میوه می دهد و با گذاشت چند کندوی زنبور عسل میوه اش در هر هکتار به 520 تن می رسد باغ سیب بدون زنبور عسل 5 تن در هکتار ولی با زنبور عسل 50 تن در هکتار محصول می دهد باغ گلابی با زنبور عسل 6 تن و بدون زنبور عسل 80 تن در هکتار میوه می دهد.
طبق آزمایش دکتر نعمت الله شهرستانی در مزرعه ی آفتابگردان اگر بدون زنبور باشد 30% تخمه ها مغزدار بوده ولی اگر زنبور عسل در آن مزرعه باشد تولیدش به قدری است که 97%  تخمه ها مغزدار بوده اند.
3- بد بین بودن مردم نسبت به قیمت عسل و شکرک زدن آن
مردم به قیمت عسل توجه فراوانی دارند اگر قیمت عسل پایین باشد بد بین شده و می گویند عسل شکر می باشد . حد اقل باید در ذهنشان 30 هزار تومان جلوه دهد تا بخرند ولی اگر 5 هزار تومان بود به هیچ وجه خریدار نبودند . من این جا باید صریحاً اعلام کنم که کیفیت عسل در قیمت آن نمی باشد .
بعضی ها می گویند که شکرک زدن عسل نشانه بی کیفیتی آن می باشد . من باید بگویم این عقیده نه کاملاًدرست ونه کاملاً غلظ بوده .
متبلور شدن عسل دو نوع است .یک نوع است که عسل همان جایب خود مانده و رنگی سفید میگیرد و بلور هایی در خود ایجاد می کند . ولی مثل نبات سخت نیست و مثل خمیری دارای بلور های بسیار است . ایت عسل رس کرده و با روش هایی می توان به حلت اولیه برگرداند یا از بروز آن جلو گیری کرد .واین عسل مرغوب و با کیفیت می باشد .
ولی اگر عسلی دیده شد که مقداری در ظرف بوده و مانند نبات بسته و از حد و حجم خود بیشتر شده و مثل نبات سفت شده شکرک زدن محسوب می شود و راهی برای جلوگیری و برگرداندن به حالت اولیه وجود ندارد و این عسل بی کیفیت و فاقد ارزش است
4- نبودن بازار فروش
عرضه عسل های تقلبی و چینی در بازار باعث رکود بازار عسل شده است .
5- مدیریت آفات و بیماری ها
یکی از مشگلات زنبورداران ایرا ن این است که بعد از پیروزی انقلاب کندو هایی مدرن جایگزین کندو بومی شد ولی اموزش کامل زنبورداران ندیده و باعث اشتباهاتی هم چون بروز بیماری در کندو می شود . و باز هم زنبوردار برای مبارزه با بیماری از روش مناسبی استفاده نمی کند . برای مثال اگر کندو لوک آمریکایی بگیرد زنبوردار با گرفتن ملکه کلنی مریض را یتیم می کند و چندین متر آن طرف تر زنبورستان زنبور ها را از روی قاب ها می تکاند .در این جا زنبورران به علت نداشتن ملکه و نداشتن تخم برای شاخون بندی متفرق می شوند .یکی از بدی های آن این است که در کندو احتمالاً زنبور نر وجود دارد و زنبور نر می تواند به هر کندویی برود برای همین دارای بیماری است و وارد کندویی دیگر شده و بیماری را انتقال می دهد . و دیگر کار اشتباه زنبور دار این است که قاب های عسل کندوی مریض را بالا درختی گذاشته تا زنبوران کندو های دیگر عسل قاب ها را جمع آوری و به کندو آورند و این خود عامل بیماری است .
 
بیماری لوک اروپایی  ( European  Foulbroud )
بیماری لوک اروپایی یک بیماری فصلی است . زمان پیدایش آن عمدتاً از اواسط تا اواخر فصل بهار است ؛ یعنی درست در زمان تزاید نسل . این بیماری نیز مانند بیماری لوک آمریکایی در بیشتر مناطق جهان وجود دارد . عامل بیماری در سال 1949توسط خانم آلکساندروا به نام استروپتو کوکوس پلوتون کشف شد . این عامل و بعدها ملیسوکوکوس پلوتون  (Melisso coccus Poloton  ) نام گرفت . عامل بیماری یک باکتری ساپروفیت یا فرصت طلب است .
در موقع شیوع بیماری ، باکتری های دیگری هم چون  Bacillus alvei  و  Bacterium eurdice نیز به عنوان عوامل ثانویه وجود دارند .
عامل بیماری وارد همولنف نمی شود و محل آن فقط در روده ي لارو است . تأ ثیر اين عامل رقابت غذایی است که با لارو به وجود می آورد ؛ به همین دلیل هم به نام بیماری لاروهای گرسنه را اتلاق می شود .
علایم
مانند لوك آمريكايي در دید کلی ، ظاهر قاب حالت فلفل نمکی دارد ؛ با این تفاوت که مرگ لاروها در اواخر دوره ي لاروی یا قبل از شفیرگی رخ داده است .
لازم به ذکر است که حالت فلفل نمکی ( حالتی که حجره های درپوش دار و بدون درپوش به طور مخلوط در کنار هم قرار گرفته باشند )در بسیاری بیماری ها ی ژنتیکی و هنگامي که ملکه ضعیف می شود ، دیده می شود و با اين بیماری باید آنها را تفکیک کرد .
لاروهای مرده معمولاً حالت پیچ خورده و خمیده دارند . لارو بیمار در ابتدا به زردی و سپس به قهوه ای تغییر رنگ می دهد . در آزمایش صحرایی ، چوب کبریت بدن لارو کمتر از 2 سانتی متر کش می آید .
عمدتاً از لارو آلوده ، بوی ترشیدگی و گندیدگی به مشام می رسد . لاروها ی مرده به راحتی از حجره جدا می شوند .
لاروهای حاشیه ، بیشتر مریض می شوند و این حالت ممکن است با سرماخوردگی اشتباه شود .
پیش گیری و درمان
درمان مثل درمان لوک آمریکایی است .
در پیش گیری به دلیل این که عامل بیماری تولید هاگ یا اسپور نمی کند ، برخورد خفیف تری با بیماری صورت می گیرد ؛ مثلاً از روش سوزاندن کمتر استفاده می شود.
بچه گیری از کندو وغوطه ور کردن جعبه ي کندو در داخل پارافین مذاب از جمله راههاي پيش گيري مي باشند .
 
بیماری لوک آمریکایی     (  American  foulbrood  )
بیماری لوک آمریکایی یکی از مهم ترین بیماری های زنبور عسل در سطح دنیاست . این بیماری بسیار مسری می باشد ، به طوری که اگر کنترل نشود ، می تواند کل زنبورداری را نابود کند .
عامل این بیماری باکتری گرم مثبت و میکرو آیروفیلیک است . این عامل از خانواده ی باسیلها به نام باسیلوس لاروا می باشد که اولین بار  وایت آن را در سال 1907 شناسایی کرد .
طول عامل 5-5/2میکرون و عرض آن 8/0- 5/0 میکرون می باشد .هاگ یا اسپور عامل بیماری نسبت به حرارت بین 90- 20 درجه ی  سانتی گراد ، خشکی ، مواد ضدعفونی کننده و تمامی شرایط نامساعد محیطی ، فوق العاده مقاوم است و می تواند منطقه ای را تا 35 سال آلوده نگه دارد.
بیماری زایی عامل بیماری فقط در فرم هاگ وجود دارد و در تنها قسمتی که فعال می شود ، روده ی لاروهای زنبور عسل است . عامل بیماری دارای 9 سویه است که هرکدام بیماری زایی خاص خود را دارد .
هاگ پس از این که غذای آلوده ی لاروها را مبتلا کرد در داخل روده به شکل زایا در آمده ، به سلولهای روده حمله می کند و از طریق جدار روده وارد همولنف می شود و در نهایت ، لارو در اثر سپتی سمی می میرد .
تزاید باسیلوس لارو به قدری زیاد است که می تواند تا 5/2 میلیارد اسپور در بدن هر لارو تولید کند .
عواملی که در انتشار بیماری نقش دارند عبارتند از : مدیریت غلط زنبورستان ، رفتار غارت ، تجمع زنبورها ، استفاده از شان آلوده ، استفاده از عسل آلوده و در آخر خود زنبوردارها و وسایل زنبورداری آلوده .
این بیماری بیشتر در فصل پرورش نوزادان شایع است . لاروهای یک روزه ازحساسیت بیشتری برخوردارند ، ولی لاروهای 2 الی 3 روزه با میزان بالاتری از هاگ بیمار می شوند . در کل ، با بالا رفتن سن حساسیت لاروها  نسبت به عامل بیماری کاهش می یابد .
مرگ لاروها معمولاً در زمان پیش شفیرگی رخ می دهد ، ولی گاهی تا بعد از پیش شفیرگی هم دیده شده است .
علایم
پراکندگی حجره های نوزادان درشان ، سوراخ شدن درپوش حجره ها ، مرطوب و فرورفته بودن درپوش حجره ها ( در حالت طبیعی گنبدی شکل و خشک است ) ،  دیدن قاب به صورت فلفل نمکی از نگاه کلی ، برای مثال در یک حجره باز و در یکی بسته ، در داخل یکی گرده و در داخل دیگر ی شفیره باشد ، وجود بوی ترش همراه با سریشم ، تغییر یافتن رنگ لارو از سفید مرواریدی شکل به قهوه ای ، خشک شدن و چسبیدن محکم لارو به دیواره ی حجره پس از گذشت یک ماه ، برآمدگی پولک تا مرکز حجره در زمان شفیرگی از علایم این بیماری می باشند .
برای اطمینان از تشخیص ، می توان به آزمایشی  صحرایی دست زد :
چوب کبریتی را داخل بدن لارو آلوده فرو کرده ، بعد  بیرون می کشیم که در بیماری لوک آمریکایی حدود 3 سانتی متر مثل لاستیک کش می آید .
برای تشخیص نهایی از روش های آزمایشگاهی استفاده می شود .
پیش گیری و درمان
1-      آموزش زنبوردارها
2-      سوزاندن کندوی آلوده
3-      خوراندن داروهایی از قبیل اکسی تترا سایکلین . می توان این دارو را به ترتیب سرعت نتیجه گرفتن ، هم به صورت شربت و هم بصورت کیک و پودر ، به مقدار500 میلی گرم به ازای هر کندو در3 وعده و به فاصله ی 4 تا5 روز مصرف کرد .
 
کپک گرده
کپک گرده همان طور که از اسم آن مشخص است ، فقط گرده را درگیر می کند . عامل آن نوعی قارچ به نام بلسیا آلویی است و از این نظر که ذخایر غذایی را از بین می برد ، حایز اهمیت است .
رشد اسپور قارچ در دمای پایین صورت می گیرد . به همین دلیل این مشکل ، بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار ، روی گرده ي ذخیره شده در شان ها دیده می شود .
بهترین راه مبارزه با بیماری از بین بردن قطعات گرده های آلوده و يا پختن آنها جهت تهيه ي خمير گرده می باشد .
بیماری نوزاد سنگی یا لارو سنگی (  Stone  Brood )
برخي معتقدند بیماری نوزاد سنگی تنها بیماری زئونوز یا قابل انتقال بین انسان و زنبور عسل می باشد و می تواند در انسان عوارض تنفسی  ایجاد کند . خوشیختانه این بیماری به ندرت دیده مي شود و شیوع چندانی ندارد .
عامل بیماری ، دو قارچ آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس فومیگاتوس هستند که در این بین آسپرژیلوس فلاووس در بروز بیماری از اهمیت و نقش بیشتری برخوردار است .هر دو قارچ عامل بیماری مي توانند هم نوزادان و هم بالغین را درگیر کنند .
همانند سایر بیماری های قارچی ، شیوع بیماری در مناطق مرطوب بیشتر از سایر مناطق است . آلودگی لاروها به آسپرژیلوس بیشتر از بالغین ؛ ولی تلفات در بالغین بیشتر می باشد .
علایم
مشاهده شدن لارو مرده در حجره هاي باز و بسته ، شکل لارو در اوایل شیوع بیماری سفید و پف کرده ، بعد سبز تا قهوه ای روشن و در نهایت سفت و سخت می شود . از ديگر نشانه های بیماری اين است كه  لارو مرده به راحتی و بدون چسبندگی از حجره ها جدا مي شود .
همچنين در اين بيماري ، کلونی دچار ضعف ، ناتوانی و بی قراری می شود .
انتقال بیماری از راه دستگاه گوارش و بلعیدن اسپورهای قارچ صورت می گیرد .
پیشگیری و درمان
درمان خاصی وجود ندارد . برای جلوگیری از شیوع بیماری و به دلیل قابل انتقال بودن بین انسان و زنبور، پیشنهاد می شود به محض تشخیص بیماری ، کندوهای مبتلا سوزانده شوند .
 
واروآزیس
این بیماری در حال حاضر ، مهمترین و احتمالاً گسترده ترین آلودگی انگلی به شمار می آید .
آلودگي انگلي در ایران ، برای اولین بار در تابستان سال 1363 در استان های شمالی و شمال غربی کشور گزارش گردید .
عامل بیماری کنه ای بنام واروآ جاکوبسونی می باشد . این انگل با چشم غیر مسلح دیده می شود . انگل دارای 4 زوج پاست . سطح پشتی دارای یک صفحه ي کیتنی کامل و سطح شکمی دارای چند کیتینی می باشد . اندام های انگل در سطح شکم قرار دارد .
سطح بدن انگل از سر تا انتهای شکم ، حدود 2/1میلی متر و طول نهایی بدن حدود 7/1 میلی متر است . انگل در انتهای هر پا قلاب هایی دارد که باعث انتقال این انگل از زنبوری به زنبور دیگر می شود .
انگل با استفاده از اندام مکنده ، فاصله ي بین قطعات کیتنی را پیدا واز همولنف زنبور تغذیه می کند . اين انگل برای شفيره ها و زنبورهاي بالغ یک انگل خارجی به شمار می آید .
تولید مثل
کنه ي ماده چند ساعت ( 30 تا 60 ساعت )قبل از بسته شدن در حجره هاي محتوی لارو، وارد حجره شده و بین 2 تا 7 عدد تخم درون آن می گذارد . 24 تا 48 ساعت بعد ، تخم ها تفريخ شده و از همان لحظه ي تولد از خون شفیره تغذیه می کنند . کنه های نوزاد در عرض 7 تا 8 روز بالغ می شوند . در ابتدای تولد کنه ، صفحه هاي کیتينی سفید و مانند پشمک است و به تدریج با بلوغ ، شروع به قهوه ای شدن می کند . اولین تخمی که کنه ي ماده می گذارد ، n كروموزومي (هاپلوئید ) است و تبذيل به كنه ي نر مي شود و تخم های بعدی ماده (دیپلوئید) هستند . با توجه به اینکه کنه ي ماده در هر حجره بین 2 تا 7 تخم می گذارد و به دلیل نر و ماده بودن تخم ها ، سرعت تکثیر در کنه ها افزایش مي یابد ، در فصل تزاید به سرعت تکثیر می شوند ؛ به طوری که 24 ساعت قبل از خروج زنبور از سلول ، نسل بعدی کامل  و آماده ي حمله به سایر زنبورها می شود .
مایت نر فقط در جفت گیری شرکت می کند . مایت ماده به پشت زنبور مي چسبد و از همولنف آن تغذیه می کند .
روش های مبارزه با انگل واروآ
روش های مبارزه عبارتند از : 1- روش بیولوژیک  2- روش ژنتیکی   3- روش هاي شيميايي
روش های بیولوژیک عبارتند از :
1- استفاده از سلول های نر : به این دلیل که برای انگل جذابیت بیشتری دارد . بدین منظور ، در صورت وجود داشتن قاب وحشی بافی شده ، اين قاب را در اختیار ملکه قرار می دهيم تا درون آن تخم ریزی کند و اگر قاب وحشی بافی در دسترس نبود ، یکی از شان هایی را که در آن حجره ي نر بیشتری وجود دارد ، در گوشه ي کندو قرار می دهیم . چیزی حدود 8 درصد از انگل ها ، جذب قاب نر می شوند . سپس می توان قاب را خارج کرد .
2- در آلودگی های بسیار شدید از روش حبس ملکه استفاده می کنیم . چون جرب برای تزاید نسل به شفیره نیاز دارد ، ملکه را به مدت 24 روز حبس مي كنيم تا نتواند تخم گذاری کند . این روش به دلیل این که ملکه در حبس است و نمی تواند تخم ریزی کند ، ممکن است باعث بروز مشکلاتی از قبیل انسداد اویداکت و کاهش تخم ریزی  شود . علاوه بر اين حبس ملکه در این مدت ، ضررهای اقتصادی زیادی دارد .
3- روش دیگر ، حبس ملکه روی قاب های 3 تا 9 است که در اين حالت خسارات کمتری به ملکه وارد می شود .
4- رفتار گاز گرفتن : تقویت رفتار گاز گیری زنبورهاي کارگر با دادن پودر شکر به آنها .
5- استفاده از گرما : كنه در مقايسه با زنبورعسل نسبت به گرما از حساسيت بالاتري برخوردار است . بنابراين اعمال گرماي حدود 44 درجه ي سانتيگراد به مدت چند ساعت مي تواند باعث نابودي بخشي از جمعيت كنه ها شود . در اين روش بايد مراقب بود كه قاب ها بر اثر سنگيني نرم مومشان مشكل طبيعي و عمودي خود را از دست ندهند .
6- استفاده از اسيدها و روغن هاي طبيعي
روش هاي ژنتیکی : 1- تکثیر نژادهایی که نسبت به واروآمقاوم تر باشند .
2- پرورش زنبورهایی که دوره ي شفیرگی کوتاهتری دارند .
3- استفاده از زنبورهايی که رفتار گاز گیری بیشتری دارند .
در ضمن می توان از محلول اسید فرمیک 85% به دلیل سوزاندگی بالا استفاده كرد ؛ ولی در حالت عادی از محلول 60% بیشتر استفاده می شود .
همچنين مي توان از ژل اسيد فرمیک و نوار فیبری آن ، دستمال آغشته به اسید فرمیک که آن را روی قاب ها قرار می دهند و از از نوار آپیستان استفاده كرد .
استفاده از اسید فرمیک به این دلیل پیشنهاد می شود که اولاً طبیعی است و اثر سويی ندارد و به راحتی قابل دسترس است ، ثانیاً برعکس نوار آپیستان که بیشتر روی انگل بالغ  مؤثر است ، اسید فرمیک هم بر جرب های بالغ و هم بر شفیره ها و هم بر مایت های تراشه ای مؤثر است .
لازم به ذکر است به دلیلی که بیان خواهد شد ، فقط در صورت لزوم از اسید فرمیک استفاده شود . معایب اسید فرمیک عبارتند از: سوزاننده بودن و اين كه اثرش فقط در دمای 25-18 درجه می باشد ، تأ ثیرهاي منفی آن روی زنبورهای بالغ و غیر بالغ ، آسیب دیدن مختصر ملکه ، استفاده ي فصلي از آن كه بیشتر در تابستان ، برای 4 وعده و به فاصله ي 4 روز صورت می گیرد . به جای اسید فرمیک می توان از اسید لاکتیک که مثل آن ماده اي طبیعی است و نیز از روغن ها واسانس های گیاهی مثل نعناع و آویشن استفاده كرد .
استفاده از داروهای سیستماتیک مثل نوار آپیستان ، نوار بایوارل ( Byvarol )، نوار آپیگارد ،محلول پرنیزینگ و فولبکس هم توصیه می شود.
در مورد مصرف آپیستان باید به این نکته توجه داشت که دارو به علت باقی ماندن در عسل و گرده ، در فصل تولید محصول ، منع مصرف دارد .
مهمترین عامل پیش گیری از بروز این بیماری ، استفاده از کلونی های قوی در سطح زنبورستانهاست .
 
بیماری نوزوما   nosema disease
بیماری نوزوما یکی از شایع ترین وشاید گسترده ترین بیماری های زنبورهاي بالغ در سطح مناطق معتدل جهان است . عامل این بیماری پروتزوآيی به نام نوزوما آپیس زاندر از خانواده ي میکروسپوریده می باشد . اندازه ي آن حدود 5 میکرون در  5/3 میکرون است .
شیوع بیماری بیشتر در فصل زمستان است ، مخصوصاً مکان هائی که  زمستان های طولانی دارند . اين بيماري در مناطق گرم و خشک كمتر مشاهده می شود .
عامل نوزوما به شکل اسپور ، وارد دستگاه گوارش شده و روده ي میانی زنبور را درگیر می کند . بعد از آن ، پوسته ی اسپور با آنزیم های گوارشی روده حل شده ، به حالت فعال در می آید و به سلول های مخاطی روده حمله برده و در آنجا تکثیر پیدا می کند . سپس وارد لوله های گوارشی شده و دفع می شود . چرخه ي مذكور 10 تا 14 روز طول کشیده و متعاقب آن 20 تا 30 میلیون اسپور تولید می شود .
علايم
تورم شکم زنبور ، خزیدن زنبور روی زمین ، عدم قدرت پرواز ، افت جمعیت و محصول ، ضعف کندو و بارز ترین علامت آن ، اسهال زنبور است که مدفوع به صورت نوارهای زرد ، روی قاب ها مشاهده می شود .
نوزوما به دلیل تأثیری که روی غدد هایپوفارنژیال زنبورهاي کارگر دارد ، سبب کاهش تولید ژل شاهانه می شود که این خود ، ضعف کلونی را در پی دارد .
تشخیص
برای تشخیص بیماری یک روش ساده وجود دارد که به امکانات نيز ، نياز دارد . بدین صورت که یا شکم زنبور را فشار داده تا نیش همراه روده خارج شود و یا با انگشتان یک دست ، بند آخر شکم و با دست دیگر ، سینه ي زنبور را گرفته و از هم جدا می کنیم تا روده نمایان شود .
روده ي زنبورها در حالت طبیعی به رنگ قهوه ای  می باشد ؛ ولی در بیماری به دلیل تجمع زیاد اسپور ، به رنگ سفید شیری مشاهده می شود .
برای تشخیص نهايی از روش های آزمایشگاهی ، مشاهده ي مستقیم عامل بیماری در زیر میکروسکوپ ، استفاده می شود .
درمان
از داروی فوماژیلین كه به شكل پودر است استفاده مي شود . در مورد مصرف این دارو نکاتی قابل توجه است : فوماژیلین به صورت محلول و در اوایل بهار و اوایل پايیز مصرف شود .
استفاده از فوماژیلین ، هم حالت پیش گیری و هم درمان دارد . مقدار دوز مصرف آن  به ازای هر کندوی معمولی 500 میلی گرم است .
چون اسپور حامل بیماری مي تواند به مدت یک سال در محیط باقی بماند ، دارو را دوبار در سال و به مدت دو سال مصرف می کنیم .
در درمان مي توان از اسید لاکتیک یا سرکه ي 80 درصد به میزان 50 سی سی به طور محلول و یا دستمال آغشته به 100 سی سی اسید استیک که در روی قاب ها قرار می دهیم نيز استفاده کرد .
برای مصرف داروهای محلول بهتر است آنها  را در یک ظرف معمولی که نه خیلی گود و نه صاف باشد ، مثل نعلبکی قرار دهيم و بعد ظرف را روی قاب ها بگذاريم .
در بعضی موارد می توان از گاز اتیلن اكساید هم استفاده کرد ؛ ولی به دلیل باقی مانده ي دارويی که دارد ، مصرفش پیشنهاد نمی شود .
 
بیماری آکاریوز
این بیماری برای اولین بار ، سال 73 در ایران گزارش شد . شیوع آن بیشتر در مناطق شمالی است .
عامل بیماری کنه ای است به نام آکاراپیس وودی یا مایت تراشه ای (Acarapis voodi  ) که از گونه ی کنه های گیاهی است ، در داخل مجاری تنفسی زندگی می کند و یک انگل داخلی به حساب می آید .
اين انگل چشم نداشته و دارای 4 زوج پاست . اندازه ای حدود 1/. میلی متر داشته و تمام مراحل زندگی انگل – از تخم تا بلوغ – را در یک تراشه می توان دید .
انگل فقط تا قبل از 5 روزگی خروج زنبور از حجره ؛ یعنی قبل از 5 روزگی بلوغ زنبور می تواند از راه سوراخ های تنفسی ناحیه ي سینه وارد بدن زنبور شود ؛ زیرا از 9 روزگی به بعد سوراخ ها با موهايی بسته و محافظت می شوند .
آکاراپیس پس از ورود شروع به تخم گذاری می کند . تخم های انگل درشت بوده و به اندازه ي جثه ي انگل هستند. 3 تا 6 روز بعد از آن ، تخم ها تفریخ و بعد از 6 تا 10 روز تبدیل به کنه ی بالغ و آماده ي جفت گیری می شوند . در کل ، فاصله ي هر نسل تا نسل بعدی حدود 9 تا 14 روز طول می کشد.
علايم
عدم قدرت پرواز ، افتادن ناگهانی زنبور بالغ در هنگام پرواز  ، گیج و مشوش شدن زنبور ، متورم بودن شکم و در آمدن بال به شکل K از جمله علايم اين بيماري هستند .
تشخیص
برای تشخیص بیماری حلقه ي اول سینه ي زنبور را که محل اسپیراکل تنفسی است ، جدا کرده و زیر لوپ آن را بررسی می کنیم . در آلودگی انگلی ، لوله ي نای یا تراشه ، تیره دیده می شود .
روش دیگر ، استفاده از روش دیسک است . در این روش ، بند اول سینه را بریده و 24 ساعت در محلول پتاس قرار می دهیم . پتاس باعث لیز شدن عضله ها می شود . چیزی که باقی می ماند نای است که می توان آن را بررسی کرد .
درمان
برای درمان آلودگی آکاراپیس وودی از اکثر داروهای مورد استفاده در درمان انگل واروآ می توان استفاده کرد .
عوارض آلودگی به آکاراپیس
انسداد تراشه های تنفسی ، از دست دادن مواد غذايی ، به وجود آمدن عفونت های ثانویه ، انتقال بیماری های عفونی ، فلجی مزمن ، آسیب مستقیم به عضله هاي پروازی ، تغيیر در متبولیسم کلونی ، کاهش طول عمر و کاهش توانايی عضله هاي پروازی .
 
بیماری نوزاد  ساکی   ( Sac brood )
عامل بیماری ویروسی  است  که از تولید آنزیم کیتیناز جلوگیری کرده و متعاقب آن ، مانع پوست اندازی می شود . پس در نتیجه ي نیفتادن پوست قبلی ، لارو شروع به باد کردن و سخت شدن می کند .
بیشترین حساسیت ابتلا  به بیماری در دو روزگی و وقوع مرگ در پیش شفیرگی .
علايم
تیره شدن لارو که ابتدا از سر شروع و بعد تا انتهای بدن ادامه پیدا می کند . سینه در این بین روشن تر از سر و تیره تر از شکم است .  لارو مرده حالت چرمی دارد و به راحتی از حجره ها جدا مي شود . بندهای شکمی از حالت طبیعی واضح تر ديده مي شوند .
انتشار
بیماری عموماً حالت فصلی دارد . از اواخر بهار شروع مي شود و در اواخر تابستان خود بخود کاهش می يابد .
در این جا نيز رفتار غارت ، مهمترین عامل در انتشار بیماری به شمار می آید .
پیش گیری و درمان
مثل اکثر بیماری های ویروسی درمان ندارد ؛ فقط می توان از درمان های حمایتی و تقویت کلونی استفاده کرد .
برای پیش گیری ، بهترین کار قوی نگه داشتن کلونی و استفاده از ملکه های اصلاح نژاد شده است
 
بیماری فلج زنبورها
این بیماری به دو صورت حاد و مزمن وجود دارد و مخصوص بالغین است .
علايم بیماری عبارتند از : قادر نبودن زنبورها به پرواز ، خزیدن در جلوی کندو ، پهن شدن شکم و کوچکتر شدن جثه ، به سختي وارد  کندو شدن ، ریزش مو ، سیاه و صیقلی شدن شکم که به همین دلیل است به این بیماری ، لقب « دزدان سیاه » داده اند .
اوج شیوع بیماری در اواخر بهار و اوایل تابستان است . در انتقال اين بيماري کنه ي واروآ نقش به سزايی دارد .
اين ویروس بیشتر تمایل دارد تا در عضله هاي پروازی سینه تجمع کند . برای ابتلا به بیماری ، حداقل 100 ویروس کافی است .
تشخیص حالت مزمن و حاد از هم ، فقط در آزمایشگاه امکان پذیر است ؛ به طوری که درحالت حاد ويروس از بافت های چربی ، مغز و عضله ها جدا می شود ؛ ولی در حالت مزمن ویروس از سیستم عصبی جدا می شود .
 
بیماری نوزاد پودری  powdering brood
این بیماری فقط لاروها را مبتلا می کند . عامل آن باکتريی به نام باسیلوس پولویفاسینس است که گرم مثبت بوده واسپور تولید می کند .
رنگ لاروهای بیمار از سفید به قهوه ای تغییر پیدا می کند و وقتی به آنان دست بزنيم ، از هم مي پاشند .
بیماری در ظاهر شبیه لوک آمریکایی می باشد ؛ ولی نسبت به آن ، بیماری زایی کمی دارد .
بیماری سپتی سمی  ( Septicemia )
این بیماری مخصوص زنبورهاي بالغ می باشد . عامل آن ، باکتری سودوموناس آپی سپتیک   می باشد که یک باکتری گرم منفی و فاقد اسپور است .
باکتری از طریق تراشه ها و سوراخ های تنفسی به بدن زنبورها راه مي يابد .
علایم :
افتادن زواید بدن زنبور مثل بال و دست و پا از جمله علايم اين بيماري می باشد . به همین دلیل ، زنبورهاي مبتلا به حالت در خزیدن ،  جلوی کندو دیده می شوند .
برای تشخیص قطعی ، نمونه ي تهیه  شده را در آزمايشگاه روی محیط  ژلوز خون دار کشت می دهند .
بیماری نوزاد گچی  ( Chalk  Brood )
این بیماری نيز مخصوص نوزادان می باشد . عامل آن قارچی به نام آسکوفراآپیس apis  Ascosphaera  است . که هم هاگ آن وهم میسیلیوم آن ، بیماری زاست .
این قارچ بیشتر در شرایط آب و هوایی سرد و مرطوب رشد کرده و در ایران اين بيماري بیشتر در شمال کشور دیده می شود . لاروها بیشترین حساسیت را نسبت به عامل ، در سن 3 تا 4 روزگی لاروی دارند .
عوامل مستعد کننده ي ابتلا به بیماری :
1-      افت ناگهانی درجه ي حرارت و افزایش رطوبت داخل کندو.
2-      مصرف بی رویه ي آنتی بیوتیک ها که موجب از بین رفتن میکروفلور روده می شود .
3-      استفاده ي مستمر از تله ي گرده که تهویه را مختل کرده ، رطوبت داخل کندو را بالا می برد .
4-      مدیریت نا مناسب زنبورستان
5-      حضور عامل بیماری زا دركلوني
علایم
علایم بیماری شامل تغییر ظاهری در شکل و رنگ لارو و دیده شدن لارو مرده هم در حجره هاي در باز و هم در حجره هاي در بسته است . ولی عمدتاً مرگ لاروها دو روز پس از بسته شدن در حجره ؛ یعنی درست در زمان آخر پیش شفیرگی و اول شفیرگی رخ مي دهد .
تشخیص
برای تأیید تشخیص ، نمونه ي تهیه شده از لارو مبتلا را کشت می دهند .
پیش گیری و درمان
بهترین راه پیش گیری ، رعایت بهداشت زنبورستان و قوی نگه داشتن جمعیت کلونی هاست . کار دیگری که می توان انجام داد ، ضدعفونی كردن با زاج سبز یا کات کبود است .
نویسنده : م _ لطیفیان