طب سنتی

استفاده از سرنخ هایی که دانش طب سنتی مردم بومی در زمینه داروها به دست می دهد مسیر گذار از موجودات وحشی به محصولات تجاری را بسیار کوتاه می کند. این نکته قابل توجهی است که حدود ۷۴درصد از ترکیب های دارویی خالص که در هر جایی از جهان مصرف می شود بر اساس رهنمود های طب سنتی به دست آمده است . با توجه به اینکه زندگی مردم طی نسل ها وابسته به این (مجموعه طب سنتی) بوده است، بنابراین بخش عمده آن مطمئن وقابل اتکاست و روش های استخراج، مقدار ونوع مصرف به دفعات بیشمار از طریق آزمون و خطا تعیین شده است.
در مورد پزشکی ایران باستان اطلاعات زیادی برجای نمانده، لیکن به نظر می رسد در قلمرو گسترده هخامنشیان تشکیلات پزشکی منظمی وجود داشته است و ظاهرا مفهوم «اخلاط رابعه» که مبنای طب بقراطی می باشد از ایران باستان به یونان راه یافته است. انتقال مذکور به دنبال حمله اسکندر به ایران وطی دوران سلوکی صورت پذیرفته است. طب ایرانی در دوره اشکانی آمیخته ای از طب یونانی در دوره اشکانی آمیخته ای از طب یونانی و طب زرتشتی بود. برخی پزشکان نامور عصر مذکور از قبیل آزوتکس و فرهاته( فرهاد) بر همین منوال عمل می کردند.
این روند تا زمان ساسانیان نیز ادامه یافت و آموزه های پزشکی ملغمه ای از مکاتب طب یونان، هند و نیزتعالیم زرتشتی بود. در این دوران رئیس کل بهداری کشور به نام «درذستبد= درستبد» خوانده می شد. در همین دوران دانشگاه و بیمارستان «گندی شاپور» در شمال غربی خوزستان تاسیس شد که در دوران انوشیروان به حداکثر اعتلا رسید. در دانشگاه مذکور اساتید یونانی، سریانی، هندی و ایرانی به تدریس اشتغال داشته و کتاب های گوناگون را به زبان پهلوی در می آوردند.
پزشکان نامور قرون نخستین اسامی از قبیل حنین بن الحق، سهل بن شاپور، عیسی بن مهاربخت، عیسی بن شهلافا، یوحنابن سرافیون، داویدبن سرافیون و نیز اعضای خاندان های بختیشوع و ماسرجویه که در مباحث بعدی بدانها اشارت خواهد رفت، عموما از دست پروردگان همین دانشگاه بودند.
از نظر طب کهن، از آنجا که انسان معتدل به طور مطلق به ندرت وجود دارد، بیشتر افراد گرفتار غلبه کم و بیش یکی از مزاج های گرم یا سرد هستند. بر اساس مطالب کتاب های مربوط به طب کهن ایرانی از جمله کتاب قانون ابن سینا و نیز انواع دیگری از طب های کهن مانند طب کهن یونانی، طب کهن چینی (۵ مزاج)، طب کهن عربی و… افراد به چهار مزاج گرم و خشک، گرم و مرطوب، سرد و خشک و سرد و مرطوب تقسیم می شوند که از این بین دو مزاج گرم و سرد مزاج های اصلی را تشکیل می دهند، افراد گرم مزاج معمولا افراد پرانرژی، پرکار، فعال و برونگرا هستند که احساسات خود را سریع بروز می دهند به طوری که افراد گرم و خشک تحریک پذیری فوق العاده ای دارند وخیلی زود خشمگین می شوند.در افراد گرم مزاج معمولا سوزش اندام ها و احساس حرارت ناگهانی بدون علت مشاهده می شود.
نبض افراد گرم مزاج سریع می زند و رگ ها، برجسته و فراخ است. به طوری که افراد گرم و مرطوب، رنگ چهره شان به دلیل فراوانی خونی که در رگ ها وارد می شود به سرخی گرایش دارد.
بدن افراد گرم مزاج در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم می شود اما خنک شدن بدن آنها در هوای گرم به راحتی قابل انجام نیست. افراد گرم مزاج معمولا غذاهای گرم مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی کنند.
از طرف دیگر در بین افراد دارای مزاج سرد، سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و احساس ضعف شایع است؛ به طوری که افراد سرد و مرطوب مزاج، کند، بی حال و بی حوصله بوده و تمایل چندانی به انجام کار ندارند و افراد سرد و خشک مزاج به ندرت تا پایان روز انرژی کافی برای انجام کار دارند.
به طور کلی افراد سرد مزاج درون گرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز می دهند. افراد سرد و مرطوب مزاج تحریک پذیری پایین دارند و بی خیال و غیر حساسند. نبض درآنها آرام بوده و رگها باریک است و خون اندکی در آنها جریان دارد.به طوری که سفیدی و رنگ پریدگی در افراد دارای مزاج سرد و مرطوب کاملا مشهود است.
بدن افرادی که دچار غلبه سردی مزاج هستند در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم نمی شود و سرما تا مدت زیادی در بدن این افراد باقی می ماند.
افراد سرد مزاج معمولا غذاهای سرد مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی کنند! از آنجا که پاسخ بدن به استرس ها از طریق سه سیستم یعنی اعصاب سمپاتیک، اعصاب پاراسمپاتیک وغدد فوق کلیوی صورت می گیرد که تحریک هر کدام از این سیستم ها اثرات متفاوتی روی هوموستاز (حفظ تعادل اعمال بدن) در بدن داشته و عملکرد آنها نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند، در این پژوهش سعی شد نشان داده شود که فعالیت این سیستم ها در بدن افراد گرم مزاج و سرد مزاج چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند.
منبع اصلی ترشح هورمون نوراپی نفرین، سیستم عصبی سمپاتیک و منبع اصلی ترشح هورمون های اپی نفرین و کورتیزول، غدد فوق کلیوی است؛ از طرف دیگر، سیستم عصبی سمپاتیک به دو بخش سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به اعصاب محیطی سمپاتیک وسیستم عصبی سمپاتیک مربوط به غدد کلیوی تقسیم بندی می شود. سیستم عصبی پاراسمپاتیک نیز مربوط به تحریک اعصاب واگ است.
از طرفی پاسخ های ایمنی نیز که نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند به دو دسته کلی تقسیم می شوند که انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH۱ باعث تقویت پاسخ ایمنی سلولی و انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH۲ باعث تقویت پاسخ ایمنی هومورال، تولید آنتی بادی و همچنین واکنش های آلرژیک می شود.
تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج نه تنها در طب کهن ایرانی، بلکه در تمامی طب های کهن که به این تقسیم بندی باور دارند، وجود دارد.مطابق این اصل، بدن دارای توانایی ذاتی ایجاد و نگهداری سلامتی است. در حقیقت تمام شاخه های طب مکمل به شیوه های مختلف می کوشند تا از قابلیت های خوددرمانی بدن استفاده کنند. در این میان نقش پزشک، کمک به اجرای این مراحل است.
او باید بکوشد تا با شناسایی دقیق، موانعی را که در راه جریان و روند حفظ سلامتی وجود دارد برطرف سازد. در این نگرش متفاوت، پزشک همکار طبیعت است و نقش وی کمک به افزایش سرعت درمان با برطرف کردن موانعی است که روند خوددرمانی بدن را به تعویق می اندازد یا از آن جلوگیری می کند.
در واقع بدن انسان به تنهایی قدرت بهبود و ترمیم خود را دارد و بیمار تنها نیازمند معالجاتی است که این فرآیند را تقویت کند و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن یکی از اهداف عمده تمامی این روش ها محسوب می شود.هر بیمار، یک وجود خاص است، با تاریخچه منحصر به فرد، شرایط ویژه و علتی منحصر بفرد که سبب بیماری شده است و بنابراین محتاج برنامه و روند درمانی مخصوص خود است.
بر خلاف درمان های پزشکی رایج که روی شاخص های آماری جامعه متمرکز است، برنامه درمانی در طب مکمل بر اساس ویژگی های خود شخص شکل می گیرد و متخصصان طب سنتی بیشتر بر درمان های طبیعی مثل رژیم های غذایی، ورزش و داروهای گیاهی تکیه دارند و عمل جراحی در این روش ها بسیار نادر و آخرین راه چاره است.
از آنجا که متخصصان این علوم ارتباط مناسب ذهن و جسم را برای حفظ سلامت ضروری می دانند، لذا روش های خاصی را برای تقویت این رابطه مورد استفاده قرار می دهند. این مسئله توانایی بیمار در کنترل نشانه های بیماری راتقویت می کند.
یکی از بهترین روش ها برای تقویت ارتباط ذهن و جسم، مدیتیشن است.
● گیاه درمانی (Phytotherapy)
درمان بیماری های مختلف جسمی و روحی به وسیله گیاهان را «گیاه درمانی» می گویند. یکی از روش های قدیمی جهان، طب گیاهی است. خداوند حکیم درمان همه بیماری ها و دردها را در طبیعت قرار داده است.«طبیعت خادم طبیعت است.»
● حجامت (Cupping)
در زبان فارسی حجامت به معنی مداوا تعریف شده و یک روش خون گیری است که برای پیشگیری از بیماری ها و درمان بعضی بیماری ها انجام می گیرد. حجامت خشک بدون تیغ و خون گیری است و حجامت تر همراه خون گیری است.
حجامت در پیشگیری و درمان بیماری هایی چون آسم، اعتیاد به مواد مخدر، نارسایی هضم غذا، سردردهای میگرنی و اعصاب، چربی خون، غلظت خون و بیماری های پوستی کاربرد دارد.
● بادکش درمانی (Dry cupping)
بادکش درمانی، ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروقی بدن و انحراف مواد از نقطه خاص است که حجامت خشک نیز نامیده می شود. انجام بادکش و چرخاندن لیوان روی بدن افراد فلج شده ناشی از سکته مغزی و قلبی، باعث بهبودی می شود. در بعضی بیماران انجام بادکش با ترکیبی از روغن های مخصوص باید صورت گیرد.
● زالو درمانی(Leech therapy)
زالو درمانی یکی از روش های خون گیری طبی محسوب می شود که به لحاظ نحوه خون گیری و ماده هیرودین که توسط زالو به بدن وارد می شود، در طب سنتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هر زالویی اثر درمانی ندارد. در بزاق زالو ماده ضد انعقادی ای وجود دارد که موجب رقیق شدن خون، بازشدن عروق تنگ و در نتیجه موجب افزایش خون رسانی و اکسیژن رسانی موضع یا عضو می شود.
اکنون زالو درمانی در بیماری هایی چون تنگی عروق قلب، پیوند پوست، پیوند اعضا، واریس، ضایعات پوستی، بیماری های مفاصل، آرتروز، هموروئید، زیبایی پوست و تقویت سیستم ایمنی کاربرد دارد.
● فصد (رگ زدن) (Fasd)
یکی از روش های خون گیری در طب سنتی است. این عمل باعث دفع بسیاری از سموم بدن به خصوص در مواقع غلبه سودا شده و مواد زائدی که در خون رسوب و افزایش پیدا می کند را نیز دفع می کند. فصد در واقع همان رگ زدن است، ولی باید توسط افراد ماهر و متخصص صورت گیرد.
کاربردهای مهم فصد عبارتند از:
کمردرد سیاتیکی، هموروئید، پاکسازی طبایع غالب، بیماری های گوارشی و….
● آب درمانی یا آبزن ها (Hydrotherapy)