آشنايی با ISI : بانک اطلاعات برترين مقالات جهان

در چند سال اخیر نوشتن مقالات ISI در محافل علمی و تحقیقات کشور بعنوان یک هدف مهم ویا بهتر بگویم بعنوان یک مشکل پیچیده در آمده است.
بعضی ها برای کسب درجات علمی در دانشگاه ها، برخی برای ارزشیابی مدارک تحصیلی و برخی دیگر برای جذب شدن در هیئت های علمی و یا برای ادامه تحصیل در دانشگاه های داخلی یا خارجی نیاز به چاپ مقالات خود در یکی از مجلات نمایه شده در ISI دارند. هم اکنون وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت و درمان کشورمان ارزش ویژه ای را برای دارندگان مقالات ISI قائل شده اند، ولی برای خیلی ها نمی دانند چرا مقالاتی را که می نویسند مورد پذیرش مجلات ISI قرار نمی گیرند.
لازم به ذکر است که مقالات ISI دارای یک ساختار علمی خاص هستند که هر محقق و دانشجو باید آنها را رعایت کند. ممکن است مقاله ای در مجلات داخلی چاپ شود ولی در مجلات ISI مردود شود. علت این امر این نیست که تحقیق دارای ساختار علمی نیست بلکه عموما علت این است که مقاله از ساختار استاندارد ISI برخوردار نیست.
 
آشنايي با ISI : بانک اطلاعات برترين مقالات جهان
ISI چيست؟
موسسه اطلاعات علمي ( Institute for Scientific Information ) بانك اطلاعاتISI مركزي براي فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترين مجلات علمي منتشره در دنيا به منظور تبادل اطلاعات ميان پژوهشگران مختلف مي باشد. شمار مجلات ISI ثابت نيست. يك مجله ممكن است در يك زمان? از مجلات ISI محسوب شود? اما به دليل كاهش بار علمي? بعدا از ليست مجلات ISI كنار گذاشته شود. در حال حاضر بيش از ????? مجله? در ليست ISI قرار دارند. هر ساله ???? مجله جديد مورد ارزيابي قرار مي گيرد و حدود ده درصد آنها به ليست ISI اضافه مي شوند.
هر مجله علمي قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISIيكسري مراحل ارزيابي را پشت سر مي گذارد. ازجمله عوامل مورد ارزيابي و رعايت استانداردهاي بانك اطلاعاتي ISI ، كميته علمي منتخب مجله، تنوع بين المللي مقالات چاپ شده در آن، نشر به موقع مجله و جايگاه نشرآن مي باشد. لازم به ذكر است كه هيچ يك از اين عوامل به تنهايي مورد بررسي و ارزيابي قرار نمي گيرد بلكه با بررسي مجموع عوامل يك امتياز كلي داده خواهد شد. از جمله مواردي كه در ارزيابي مجله مورد توجه قرار دارد اين است كه عنوان مقالات، چكيده و كلمات كليدي بايد به زبان انگليسي باشد همچنين توصيه مي شود كه منابع نيز به زبان انگليسي نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمي مهم به تمامي زبانها به چاپ مي رسد اما موارد ذكر شده بايد به زبان انگليسي باشد تا تحت داوري و ارزيابي ISI قرار گيرد زيرا ارزيابي كنندگان مجلات علمي در ISIنمي توانند عناوين و منابع بكاررفته در مقالات را به زبان انگليسي ترجمه كنند. داوري علمي و تخصصي مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشناي علمي از جمله عمده ترين موارد مورد توجه ارزيابي كنندگان مي باشد كه گوياي اعتبار و غناي علمي مجله است.
ارجاع به خود يا self citation چيست؟
اگر منابع ذكر شده در مقاله? پژوهش نويسندگان خود مقاله باشد? اين كار از ارزش مقاله مي كاهد زيرا جنبه بين المللي بودن آن را ضعيف مي كند. درجه ارجاع به خود مجلات ISI معمولا كمتر از ??? است.
ضريب تاثير يا درجه تاثير يا Impact factor چيست؟
اين عامل همه ساله توسط ISI برمبناي ارجاعات به هر يك از مجلات علمي آن محاسبه مي شود و نتيجه در گزارشات ارجاع مجله يا Journal Citation Reports يا به اختصار JCR ? منتشر مي شود. اين ضريب? نه براي مقاله يا نويسنده? بلكه براي مجله محاسبه مي شود. محاسبه برمبناي يك دوره سه ساله صورت مي گيرد. فرضا اگر در سال ?? جمعا ?? ارجاع به يك مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ?? تعداد ?? مقاله و در سال ?? تعداد ?? مقاله چاپ شده باشد? ضريب ارجاع آن مجله? از تقسيم ?? بر ?? به دست مي آيد كه ?/? است. يعني به طور متوسط? هر مقاله آن نشريه ?/? مرتبه مورد استناد مقالات ديگر قرار گرفته است.
ISI بودن يك مجله را چگونه تعيين كنيم؟
بهترين راه? مراجعه به سايت هايي نظير تامسون است. زيرا همچنان كه گفته شد? هم تعداد مجلات زياد است و هم ISI محسوب شدن يك مجله ممكن است هميشگي نباشد.هر نشريه با هر امتياز علمي در كشور چاپ شود اگر ضريب تأثيرش صفر باشد، در اين پايگاه قرار نمي گيرد. متأسفانه، در حال حاضر تمامي نشريات ايراني داراي ضريب تأثير صفر بوده و جايي در اين پايگاه ندارند.
ISC چيست؟
ISC يا همان پايگاه استنادي علوم جديد و تكنولوژي كه همانند ISI داراي مقالات دانشمندان است كه خوشبختانه در ايران نيز چنين پايگاهي تاسيس شده است وهم اكنون به فعاليت مي پردازد.
معيار اصلي ورود مجلات به نمايه هاي سه گانه ISI چيست؟
بر اساس قانون تجمع گارفيلد متون هسته براي تمامي رشته هاي علمي بيش از 1000 مجله نيست. همچنين مطالعه اي از سوي گارفيلد بر روي پايگاه اطلاعاتي اِس.سي.آي (Science Citation Index) نشان داده است كه 75% ارجاعات در كمتر از 1000 عنوان مجله شناسايي شدند.
حال اگر لازم نباشد كه يك نمايه استنادي چند رشته اي جامع بيشتر از چندهزار مجله را پوشش دهد، اين مجلات را چگونه بايد برگزيد؟
هر چند برخي شائبه تاثير پذيري اين امر از سياست و … را مطرح مي كنند ولي نظر ISI Thomson چيز ديگري است. يعني هزينه- كارآيي. گارفيلد خود مي گويد: چون مساله پوشش، وجهي عملا اقتصادي دارد، معيار براي آنچه انتخاب مي شود، هزينه-كارايي است. هدف هزينه – كارآمدي يك نمايه به حداقل رسانيدن هزينه در ازاي شناسايي يك مدرك مفيد و به حداكثر رسانيدن احتمال دستيابي به يك مدرك مفيد منتشره است. يك نمايه هزينه- كارآمد بايد پوشش دهي خود را تا حد امكان محدود به آن مداركي نمايد كه ممكن است افراد مفيدشان بدانند. به زبان ساده ISI Thomson مجلاتي را نمايه مي كند كه احتمال استناد به آنها بيشتر باشد.ولي چه شاخصي مي تواند صلاحيت ورود ديگر مجلات به جمع مجلات منبع ISI Thomson را تاييد كند. جواب بسيار ساده است: فراواني استناد به مجلات در منابعي كه پيشتر در اين نمايه وارد شده اند.اگر دانشگاهها مي خواهند مجلات خود را در نمايه هاي سه گانه ISI Thomson وارد كنند، علاوه بر رعايت ضوابط عمومي مانند وضعيت نشر، كيفيت مقالات، تركيب سردبيري و تحريريه و … بايد در جستجوي راهكارهايي باشند كه به مجلات آنها از سوي مجلات منبع ISI Thomson، استناد شود. شايد يكي از راهها تشويق محققان دانشگاه در استناد به مدارك مجلات داخلي، در مقالات ارسالي به مجلات تحت پوشش نمايه هاي سه گانه ISI Thomson باشد.
پيوستن پايگاه استنادي علوم ايران به ISI :
رئيس كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي گفت: پيوستن ISC به ISI با هدف افزايش سهم توليدات علمي ايران در جهان در نشستي با حضور مسئولين ISI در كتابخانه منطقه اي بررسي شد.با توجه به اينكه تمامي خصيصه هاي ISI در ISC نيز وجود دارد، كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز كه متولي ايجاد ISC ( پايگاه استنادي علوم و تكنولوژي ) در كشور است، براي درج شدن مجلات بيشتري به زبان فارسي در ISI و ايجاد ارتباط بيشترISC با ISI تلاش مي كند .
با برقراري پيوند علمي ميان ISI و ISC شناسايي علم به زبان فارسي در سطح بين المللي بيشترمي شود و سهم ايران از توليدات علمي دنيا بيشتر خواهد شد . هم اكنون بيش از 6 هزار مقاله توسط مجلات معتبر در ISC توليد مي شود اما انعكاس اين توليدات علمي در سطح بين المللي كم است كه با درج تعدادي از مجلات در ISI بازتاب علمي ايران در جهان بيشتر مي شود .
وي با بيان اينكه هم اكنون 25 مجله ايراني توسط ISI شناسايي شده و نمايه مي شود، افزود: در حال حاضر تلاش مي شود اين تعداد به 500 مجله افزايش يابد . مسئول راه اندازي ISC در ايران با بيان اينكه ايران چهارمين كشور داراي مطالعات استنادي علوم بر پايه ISI است، گفت: كشورهاي ژاپن و چين نيز توانسته اند مجلات خود را به همين روش در ISI درج كنند .
گفتني است كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز چندي پيش مأمور راه اندازي پايگاه استنادي علوم ايران و جهان اسلام شد و اين مركز هم كانون در تلاش براي سنجش توليدات علمي در كشورهاي اسلامي، رتبه بندي نشريات كشورهاي اسلامي، توليد نمايه استنادي علوم كشورهاي اسلامي به منظور توسعه ISC در ميان تمامي كشورهاي اسلامي و پيوند دادن ISC به IS I است .
درد سرهاي علم وارداتي
دكتر محمد قدسي استاد دانشكده مهندسي كامپيوتر دانشگاه صنعتي شريف است. وي كه در سال ???? از دانشياري به مرتبه استادي ارتقا يافت هم اكنون رئيس گروه نرم افزار اين دانشكده است. در ميان مباحثاتي كه اين روز ها درباره خوب و بد قوانين ارتقاي استادان درگرفته است به سراغ ايشان رفتيم. دكتر قدسي نظرات قابل توجهي در اين باره دارند كه در ادامه تقديم مي كنيم.
جناب آقاي دكتر قدسي، با تشكر از اين كه وقت خود را در اختيار ما گذاشتيد. در نخستين پرسش خود مي خواهيم اصل مطلب را از شما جويا شويم.ISI چيست؟ خوب است يا خوب نيست؟
ISI مؤسسه اي خصوصي است كه نشريات و مقالات را فهرست مي كند. اين تنها مؤسسه در جهان نيست كه به فهرست كردن مقالات مشغول است. گروه هاي ديگري هم هستند اما ISI معتبرتر از بقيه است. اين گروه ها مقالات را فهرست كرده و آمارهايي مانند تعداد ارجاعات، ضريب تأثير مقالات و ديگر آمارهاي مربوط به آن را در اختيار اعضا و مشتركان مركز خود گذاشته و درآمد كسب مي كنند.
در مراكز علمي ايران ISI خيلي مشهور است اما در ديگر دانشگاه هاي معتبر دنياISI چندان معروف نيست. زيرا ارتقاي علمي در آن دانشگاه ها اساساً ربطي بهISI ندارد. در دانشگاه هاي خوب دنيا روش ارتقاي استادان تقريباً مشابه حوزه هاي علميه است. در اين دانشگاه ها، مقالات، نوشته ها، تحقيقات و كارهاي علمي فرد را براي چند استاد درجه يك در آن رشته بخصوص مي فرستند و در صورت تأييد آنها فرد ارتقاي علمي پيدا مي كند. ما متأسفانه اعتماد به نفس كافي نداريم و داوري درباره خود را به مدد معيار ها و ارزيابي هاي خارجي انجام مي دهيم.
اما مجلات ISI، مجلات خوبي هستند. چرا نبايد به ارزيابي آنها اتكا كنيم؟
ISI مجلات بسيار خوبي را فهرست كرده اما مجلات ضعيف زيادي هم در آن وجود دارد. مقررات فعلي، دانشجوي دكترا را مجبور مي كند تا در يك مجله فهرست شده درISI مقاله داشته باشد و به ضعف و قوت مجله چندان كاري ندارد.
? داستان چاپ شدن مقاله اي بي محتوا كه به وسيله يك نرم افزار توليد شده بود و دانشجويان دانشكده كامپيوتر دانشگاه شريف آن را در يك نشريه ISI به چاپ رسانده بودند چه بود؟
مقاله اي با يك نرم افزار معروف به صورت خودكار تهيه و توسط چند دانشجوي دكتراي رياضي شريف براي يك مجله ISI كه به وسيله ناشر معتبر Elsevierمنتشر مي شود، فرستاده شد. با خواندن حتي خلاصه اين مقاله به راحتي به هجو بودن آن مي شد پي برد. اين كار را به اين دليل انجام دادند تا نشان دهند برخي از اين نشريات خيلي ضعيف هستند. مسئولان مجله مقاله را پس از دو هفته بدون ايرادي پذيرفتند و در نوبت چاپ قرار دادند. چند ماه در نوبت چاپ بود تا اخيراً پس از افشاي اين مطلب آن را برداشتند. افرادي هستند كه در مدت ? سال بيش از ?? مقاله فقط در اين نشريه چاپ كرده اند. هجوم زيادي از سوي برخي در ايران براي چاپ در آن ديده مي شد. ناشر اين نشريه معروف است ولي اعتبار يك نشريه را سردبير و كميته علمي آن تعيين مي كند. خوشبختانه كار اين دانشجويان خيلي تأثير گذار بود.
? ولي در هر حال چاپ مقاله در نشريات ISI تا حدي كيفيت علمي مقالات را كنترل مي كند؟!
هر چند كه ISI موجب نوعي نظارت حداقلي بر كيفيت علمي مقالات شده است، اما اين به هيچ وجه كافي نيست. شناسايي مجلات نامعتبر در ميان نشريات ISI بسيار ضروري است. اما در حال حاضر اين كار انجام نمي شود. آئين نامه ها و مقررات فعلي توليد انبوه و افزايش كمي مقالات را تشويق مي كند وبه كيفيت كاري ندارد.
? گاهي اوقات چيزهايي در باره جايگزيني معيارهاي داخلي به جاي ISI مي شنويم. آيا با اين جايگزيني نمي شود اين گونه مشكلات ISI را برطرف كرد؟
آنچه درباره معيار داخلي مي گويند به گمان من نقاط ضعف به مراتب بيشتري از ISI دارد و برداشت خيلي ها اين است برخي كه نمي توانند در مقالات معتبر خارجي مقاله هاي خود را به چاپ برسانند به دنبال يك راه فرار هستند و آن هم معيار داخلي جايگزين ISI است. البته قبول دارم كه در برخي زمينه هاي علوم انساني مجلات معتبر خارجي وجود ندارد. اما ما مي توانيم اين مجلات را ايجاد و آنها را پس از مدتي در ISI به ثبت برسانيم. به نظر من اين جايگزيني آشفتگي ارتقاي استادان را شديدتر مي كند.
? آيا در ايران مجله اي كه در ISIفهرست شود وجود دارد؟
قبلاً تعداد كمي بود كه يكي از آنها مجله «علوم و فناوري» دانشگاه شيراز است كه از سال هاي پيش در اين فهرست قرار گرفته است.
ولي ظاهراً در حال حاضر بيش از ?? مجله از ايران به صورت ISI ثبت شده است و اين جاي خوشحالي دارد. البته مجلات داخلي معتبر ديگري هم در ايران چاپ مي شود كه به دلايلي هنور نتوانسته اند در اين فهرست قرار بگيرند. قاعدتاً اگر يك مجله شرايط اين مؤسسه را داشته باشد، پس از مدتي توسط آن فهرست مي شود. بنابراين به جاي ايجاد يك ISI ديگر بهتر است سعي كنيم مجلات خود را با كيفيت تر كنيم تا بتوانيم آنها را در اين جا ثبت كنيم .
? آيا خود ISI هيچ برآورد كيفيتي از مقالات فهرست شده اش انجام نمي دهد؟
البته. در سايت Web of Knowledge اين مؤسسه اطلاعات خيلي خوبي از مجلات و مقالات و حتي مؤلفان تهيه مي شود (مانند ضريب تأثير، درصد ارجاعات و . . .) كه از آنها مي توان به كيفيت يك مجله يا مقاله پي برد. اخيراً هم ضريبي به نام hindex به عنوان شاخصي براي توان علمي مؤلفان محاسبه مي شود. البته اين شاخص هنوز عمومي نشده و بحث هاي زيادي در مورد آن در جريان است. اين شاخص براي بيشتر محققان ايراني خيلي پائين است و اين يعني اين كه ما در مواجهه با مقاله نويسي علمي، كيفيت را فداي كميت كرده ايم.
?چگونه كميت به كيفيت ترجيح داده ميشود؟
دانشجوي دكترا مجبور است در زمان كمي كه در اختيار دارد، مقاله ISI چاپ كند و اين شرط فارغ التحصيلي او در مقطع دكترا است. نتيجه طبيعي اين است كه در ميان نشريات ISI، نشريات ضعيف و سهل گير مورد توجه بيشتري واقع شود تا بتوان مقاله نه چندان قوي را در آن منتشر ساخت. اين نكته قابل توجه است كه در برخي رشته ها مانند رشته كامپيوتر اصولاً كنفرانس هاي معتبر جايگاه مهم تري از مجلات دارند. و البته مقالا تي كه در اين كنفرانس ها چاپ مي شوند قطعاً پس از مدتي در يك مجله خوب هم قابل چاپ است. بسياري از استادان خوب دانشگاه هاي خارج از كشور درچنين رشته هايي اصلاً تأكيد چنداني بر مقاله نويسي دانشجويان در مجلات ندارند، بلكه به جاي مجلات به كنفرانس هاي معتبر اهميت مي دهند كه هم سريعتر مي توان در آن چاپ كرد و هم به عنوان مرز دانش توسط محققان ديگر در آن زمينه خوانده مي شود.
? در خلال مباحثاتي كه درباره ISI درگرفته است، يكي از استادان گفته بود برخي با دادن پول مقاله هاي خود را در مجلات چاپ مي كنند. آيا اين موضوع صحت دارد؟
بله. مثلاً WSEAS ارگاني است كه ظاهراً در قبرس قرار دارد و سالانه تعداد زيادي كنفرانس برگزار مي كند و تقريباً به طور خودكار مقالات ارائه شده در كنفرانس ها را درچيزي به نام ژورنال هم چاپ مي كند. البته براي هر مقاله حدود ??? دلار هم مي گيرد! من خودم مقاله غلطي براي اين ارگان عمداً فرستادم كه پذيرفته شد ولي چون پول نداديم چاپ نشد! اين يك مجله پولي است و البته الان ديگر در دانشگاه هاي داخل هم اعتباري ندارد. ولي قبل ازمعلوم شدن وضع آن در داخل بسياري در آن مقاله نوشتند و شايد ارتقا هم پيدا كرده باشند. از اين گونه مجلات كم نيستند. تشخيص آنها نياز به دقت نظر دارد. توجه نكردن به اين امر اثرات منفي زيادي روي استادان و دانشجويان دكترا گذاشته است.
? وجه ديگر انتقادي كه به معيار قرارگرفتن ISI براي ارتقاي استادان مي شود اين است كه اين رويكرد فاصله دانشگاه و مسائل جامعه را زياد مي كند، يعني با اين رويكرد دانشگاه مسائلي را براي پژوهش بر مي گزيند كه مورد توجه مجلات ISI است و نه مسائل واقعي جامعه خود را. مثلاً در رشته هاي فني چنين رويكردي موجب افزايش شكاف دانشگاه و صنعت مي شود. نظر شما دراين باره چيست؟
پژوهش طيفي وسيع و امري جهاني است. ما بايد مقالاتي در سطح جهان داشته باشيم و آن مقالات يقيناً به كار داخل نمي آيد. ولي بايد پژوهش هايي هم باشد كه به مشكلات داخل بپردازد. بزرگ ترين شركت هاي صنعتي در ايران D & R بسيار ضعيفي دارند و اين موجب مي شود كه نتوان براي آنها كار دانشگاهي كرد. پژوهشگراني كه مقالات جهاني مي نويسند به احتمال زياد مي توانند براي مشكلات داخلي هم چاره انديشي كنند. گرفتاري عمده ما اين است كه سطح پژوهشي موردنياز داخل بسيار ضعيف است و حمايت مالي كافي هم نمي شود، در نتيجه دانشمند ما خود را وقف آن نمي كند، بلكه ترجيح مي دهد به سمت كارهاي جهاني برود.
سياستگذاري در پژوهش هم اشكال جدي دارد و انتظارات كوتاه مدت است. مثلاً مراكز اقتصادي مي خواهند اگر هزار تومان براي پژوهش سرمايه مي گذارند، همان را هم برداشت كنند. در صورتي كه پژوهش آثار بلندمدت دارد و ممكن است در كوتاه مدت با سرمايه گذاري هزار تومان، فقط ?? تومان بازده داشته باشد. اما اگر در اين كار ممارست داشته باشيم به نتيجه مي رسيم. ما نبايد جلوي پژوهش هاي بين المللي را بگيريم زيرا رجوع دانشمند به سپهر جهاني علم امري طبيعي است، بلكه بايد ساز و كار ها را به نحوي تغيير داد كه پژوهش درمسائل داخلي وسعت پيدا كند. رويكرد مثبتي براي سرمايه گذاري در بخش پژوهش به چشم نمي خورد و بودجه پژوهشي فعلي از آنچه در برنامه ? ساله هم آمده كمتر است.
در شوروي سابق ارتش سفارش دهنده اصلي پژوهش بود و در آمريكا هم ارتش و بازار سفارش دهندگان اصلي پژوهش هستند و آنها را در راستاي مسائلشان جهت مي دهند. اما پژوهش هاي ما در ايران عمدتاً معطوف به مسائلي است كه از بيرون مي آيد.
به طور قطع. بخش زيادي از علومي كه ما در دانشگاه ها تدريس مي كنيم وارداتي است و فاصله علمي باموطن آنها خيلي زياد است و طبيعتاً مسائل آن هم از آنجا مي آيد و نه از داخل. ساز و كار ارتباط پژوهش با صنعت در چنان كشورهايي به كلي متفاوت است. دانشكده ها در آن كشور ها با حمايت صنعت به وجود مي آيند و يا از بين مي روند.
اينجا فاصله نهاد علم و نهادهاي صنعتي خيلي زياد است. اما اين نبايد منجر به جلوگيري از پژوهش هاي مراكز پژوهشي بشودكه مسائلشان عمدتاً داخلي نيست. ما توان تحقيق روي مسائل داخلي را قطعاً داريم اما سياست هاي پژوهشي بايد به تدريج اين توان را هدايت كند. بايد فرد بتواند هم روي مسائل داخلي و هم بين المللي كار كند. افرادي در همين دانشگاه ما هستندكه به خوبي از پس هر دو برآمده اند و در هر دو مورد كاملاً موفق اند.
————————————————————————————-
پیروز باشید